Dilimizde Türk Siyasal düşünürlerinin düşüncelerini kronolojik bir sıralama ve bütünlük içerisinde inceleyen, yorumlayan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
Bu bir çelişkidir. Çünkü Türkler yazıtlar çağından başlayarak ardından yazmalar ile nihayetinde matbaanın kullanımından başlamak üzere kitaplar makaleler ve dergiler ile siyasal düşünceleri yoğunlukla içeren eserler ortaya koymuşlardır.
Bu eserler öncelikle Türkistan şehirlerinde ardından Asya, Afrika ve Avrupa’nın değişik şehirlerinde seslendirilmiş ve yazıya geçirilmiş sana tespit edilen bildiğimiz kadarıyla kırkı aşkın düşünürler siyasal düşünce konusunda eserler vermişlerdir.
Bu eserlerde düşünürlerin üzerinde yoğunlaştıkları kavramların analize tabi tutulması, 21.yüzyılın ilk çeyreğinde krizleri aşma kıvraklığı ve dinamizmi gösteremeyen Türk ülkelerindeki siyasetler için bir anahtar niteliği taşıyacaktır.
Türkler kurdukları devletlerde sürekli siyasal kavramlar ve düşünceler üretmişlerdir. Kurdukları bu çerçeveler ve mekanizmalar ile birlikte imparatorluklar ortaya koymuşlardır. Hakimiyet sağladıkları her üç kıtada da ayrıca siyasi akımlar geliştirmişler ve Ceditçilik, Basmacı Hareketi, Türkistan hareketi, Yücel hareketi, Jön Türkler, Meşrutiyet, nihayetinde Cumhuriyetçi düşünceleri ileri sürmüşlerdir.
Yazıtlarda en çok kullanılan kavram halk kavramı iken ve böylece halka siyasi bir güç atfedilirken, ardından gelen yüzyıllar boyunca halk tebaa konumuna düşürülmüş ve nihayetinde 20. yüzyıl başlarında Batı Trakya, Azerbaycan ve Türkiye siyasi yapılarını Cumhuriyet olarak ilan etmişlerdi.
Bu binlerce yıl önceki halk kaynağına dönüş ifade etmekteydi, fakat günümüzde 21. yüzyılın ilk çeyreği itibarıyla Türkistan ve Türkiye’deki siyasi yapılar Cumhuriyet yönetimlerinin en temel göstergesi olan demokrasi kriterinde gerileme süreci içerisindedirler. 2022 itibariyle demokrasi ligindeki ilk 100 ülkenin dahi gerilerine düşmüşlerdi.
Ülkelerin Demokrasi Kalitesine Göre Sıralaması
- 110 Kırgızistan
- 137 Türkiye
- 139 Kazakistan
- 141 Özbekistan
- 157 Azerbaycan
- 164 Türkmenistan
Kaynak: https://www.democracymatrix.com/ranking
Bu gerilemenin durdurularak gelişme ve ilerleme süreçlerinin aktive edilmesi anlamında Türk Siyasal düşünceler tarihinin kronolojik olarak analiz edilmesi, kavramların incelenmesi ve yeni kavramların geliştirilmesi önemli ve meşakkatli bir zihinsel çaba ve gayret gerektirmektedir. Fakat bunun karşılığı da siyasal yapıların reforme edilmesi ve yetkinleştirilmesi olarak karşılığını bulacağı için son derece değerli olacaktır.
Türk Siyasi Düşünürleri A-Z
- Abdullah Cevdet (Türkiye)
- Ahmed Yesevi (Kazakistan)
- Ahmet Ağaoğlu (Azerbaycan)
- Ahmet Vefik Paşa (Türkiye)
- Aliya İzzetbegoviç https://www.instagram.com/reel/C3XWfbpsumR/?igsh=em92eDJ3amRyZDVu
- Aşık Paşa (Türkiye) Âşik Paşa’Nin Gari̇bnâme’Si̇ni̇n Poli̇ti̇k Vi̇zyonuna İli̇şki̇n Bi̇r Değerlendi̇rme: Gari̇bnâme’De Poli̇ti̇k Ve Eti̇k Bi̇r Değer Olarak Alplik
- Bilge Kağan (Göktürkler)
- Bilge Tonyukuk (Göktürkler)
- Ceditçilik (Türkistan)
- Dedem Korkut
- Ebu Hanife (Irak)
- Ebulfeyz Elçibey (Azerbaycan)
- Farabi (Kazakistan)
- Filibeli Ahmet Hilmi (Bulgaristan)
- Gelibolulu Mustafa Ali (Türkiye)
- Hak ve Özgürlükler Hareketi (Bulgaristan)
- Hüseyinzade Ali Bey (Azerbaycan)
- İsmail Gaspıralı (Rusya, Kırım)
- İttihat ve Terakki (Türkiye)
- Jön Türkler (Türkiye)
- Kaşgarlı Mahmut (Doğu Türkistan)
- Kazım Karabekir (Türkiye)
- Kınalızade Ali (Türkiye)
- Koçi Bey (Türkiye)
- Lütfi Paşa (Türkiye, 16.yy)
- Mağcan Cumabayev (Kazakistan)
- Maturidi (Özbekistan)
- Mehmet Emin Resulzade (Azerbaycan)
- Mollanur Vahidov (Rusya)
- Mustafa Çokay (Kazakistan)
- Mustafa Kemal Atatürk (Türkiye)
- Namık Kemal (Türkiye)
- Nizamül Mülk (İran)
- Pirizade (Türkiye)
- Sadık Ahmet (Yunanistan)
- Sadri Maksudi Arsal (Rusya)
- Sait Halim Paşa (Türkiye)
- Sultan Galiyev (Türkistan)
- Törökul Canuzakov (Kazakistan)
- Türkistan Basmacı Hareketi (Türkistan)
- Yusuf Akçura (Rusya)
- Yusuf Has Hacip (Kırgızistan)
- Yücelci Türkler (Yugoslavya)
- Ziya Gökalp (Türkiye)