Bilge Tonyukuk Türk Bilimler Devlet Akademisi

02/04/2024

272

Nasıldı derken, Türkistan bilgeleri özellikle bu bilge güç: zaman, zemin, zihin bu bizim kökümüz budur. Bir de benim bir ideal olarak devlet bilimler akademisi bu üç sacayağını Tonyukuk, Matrudi, Yesevi’yi devlet bilimler akademisinin özü bu olacak şekilde.

Bugün Rusların akademisi var, İngilizlerin var, bizim yok.

Hunlara, Göktürklere kadar gider. Göktürk Başbakanı Tonyukuk, Çin Devlet Akademisinde eğitim almış, yönetici soylu (aşite) bir Türk idi.

Türk soylusu Tonyukuk ise Çin’deki devlet akademisinde eğitim almış, sahip olduğu aşide yönetici genetiğini yaptığı seferlerde ustalıkla ortaya koymuş ve neticede ortaya bir filozof kumandan çıkmıştır. Tarihte Seneca, Atatürk ve benzeri birçok örnekte olduğu gibi.

Rusya Bilimler Akademisi Rusya ulusal akademisidir. Bu akademi bütün Rusya Federasyonu sınırları içerisinde, bilimsel araştırma enstitüleri ağına ve buna ek olarak kütüphaneler, hastaneler ve yayın organları gibi sosyal ve bilimsel birimlere de yer vermektedir. Büyük Petro tarafından Sankt Peterburg’da 8 Şubat 1724 tarihinde kuruldu.

500 enstitü ve 55 bin araştırma görevlisini barındırmaktadır. TC. Cumhurbaşkanlığı Bilge Tonyukuk Bilimler Akademisi. İngiltere’deki de Kraliyet Kurumları: Chatham House. Chatham House veya diğer adıyla Kraliyet Uluslararası İlişkiler Enstitüsü, 1920’de kurulan, dünya çapındaki güncel meseleleri analiz etmek amacıyla hareket eden, Londra merkezli kâr amacı gütmeyen düşünce kuruluşudur.

HANLİN AKADEMİ

Hanlin akademi, başka bir deyişle devlet akademisi sekizinci yüzyılda Tang Hanedanlığı
tarafından üst düzey bürokrat yetiştirmek amacı ile imparator Şüenzong tarafından
kurulmuştur. Hanlin Akademi, Osmanlı Devleti’ndeki Enderun ile karşılaştırılabilir ancak
belirli farkları vardır. Çin’in önemli iki başkentinde yerleşkesi bulunan imparatorluk
akademisine giriş şartı Osmanlı’daki gibi bir seçim yahut toplanma aracılığı ile değil bizzat
şahsi başvuru ile olmaktaydı. Şahsi başvurular, akademide yapılan dereceli sınavlar sonucu
İmparatorluk sınavı adı verilen ve geçen adaylara şuandaki doktora ünvanına denk bir unvan olan shi ünvanını veren bir sınava erişiyorlardı. Osmanlı’da ise bilindiği üzere Enderun’a seçilmek için fiziken, aklen ve ahlaken imparatorluğun koyduğu şartları taşımak ve Enderun’dan mezun olabilmek için bu şartların hepsini rakipler arasında en iyi şekilde
taşımak gerekiyordu. Enderun mezunları genellikle Osmanlı bürokrasisinde üst derece
bürokrat seviyesine erişiyor, bunlara bürokratik yapıda Kalemiyye, İlmiyye ve 17. Yüzyıldan
itibaren mülkiye olarak isimlendirilmişlerdir.

Hanlin akademi ise yaklaşık Çin tarihinin tümünü kapsayan bürokrasi ve toplumsal
mobilizasyon dinamiği ile , 1911’e yani Çing Hanedanlığı’nın çöküşüne kadar
imparatorlukların tümüne hizmet etmiş ve bürokrat yetiştirmiştir. Bazen imparatorluk
yönetimine yani kan bağı ile yönetime gelen Han’lar ile yarışmışlar, bazen kabul edemedikleri Moğol ve Mançu Hanlara karşı direnmişler ancak genel olarak Çin’in siyaset ve sosyal kültürünün bir dinamiği ve iyi işleyen bir organizması olmuşlardır. Toplumsal statüleri ise tartışılmaz olarak elit veya imtiyazlı olarak anılabilir.

Hanlin Akademi Tang Hanedanlığı Han’ı Xuazong (712-756) ya kadar uzanıyor. Bilindiği gibi
Tang Hanedanlığı Çin kaynaklarında Tujue yani Türk olarak anılan TangTaiZong tarafından
kurulmuş ve Çin’in İpek Yolu ile altın devrini yaşadığı dönem olarak anılmıştır. Akademinin
resmi olarak kuruluşu 1111 yılına dayanmaktadır.

Eğitimini Çin’de tamamlayan Bilge’mizin Çin düşüncesinin en gelişkin olduğu coğrafyadan alabildiğine yararlandığını söyleyebilir miyiz?

“Çin’de iki tip felsefe okulu var Hanlin ve Donglin akademiler. Tonyukuk’un eğitimini Hanlin Akademi’de aldığı tahmin edilebilir. Tonyukuk’un belirli bir kurumdan eğitim aldığına dair bir belirti yok. Ancak, Çin’de müfettiş olma şartına dair kesinlikle kamu yöneticiliği sınavını geçme şartı var bu 221 tarihinden itibaren böyle. Tonyukuk’un ailesine bakmak lazım bir de nereli olduğuna.

Çin’in şu andaki sınırlarına göre güneydense kesinlikle Hanlin Akademisi mezunudur ancak, eğer başka bölgelerdense yani tribute (haraç) bölgelerindense referans ve başarı ile bir okulda eğitim görmüştür. Eğitimsiz makama kesinlikle gelemez. Çin’de kamu yöneticiliği sınavı için özel okullar da var. Oralardan da mezun olmuş olabilir. Biraz da Tonyukuk’un kendi pratiklerinden bağlı olduğu ekol çıkartılıp okulu bulunabilir bu biraz daha entellektüel tarihçinin işi.

Tonyukuk, Türk tutukluğu bölümünde müfettiş idi Çin’de iken, Göktürklerde vezir oldu. O zaman kesinlikle Hanlin’den olma ihtimali var ama kayıt yok veya araştırılmamış. Hanlin’den olma ihtimali yüzde 80. Hanlin Akademisi, Milli Akademi olarak da geçiyor. Çin’in genel sınırlarda birleşmesinden sonra açılan devlet bürokrat yetiştirme okulları. Belli sınavları var. Bu sınavların ayrı formatları var. Tang Hanedanı’ndan önce de var. MS. 220’lere dayanıyor. Hatta milattan önceki dönemde teorik temelleri güçlü şekilde atılmış.

Tang’ın uyguladığı model sadece kamu yöneticiliğini diğer milletlere de açık hale getiriyor, İpek Yolu ve Türklerin etkisiyle. Song biraz daha askeri bürokrasiye dönüyor malum Moğol-Türk. Okul geleneğinden geldiği kesin Tonyukuk’un ama hangi okul belli değil. Aksi halde müfettiş olması imkânsız. Müfettişlik zaten kamu yöneticiliği sınavının en yüksek tabakası. 见士 olması lazımdı terimi. En yüksek sınav. Yunzhong mülteci bölükler müfettişi. Kesinlikle bir okulla bağı var, olmaması imkânsız.“

“Kazak bilim adamı K. Salgarin’e göre, “gelenek gereği, Türk aydınlarının bir kısmı Çin’de eğitim alıyorlardı. Örneğin, Korkut’un çağdaşı Tonyukuk Çin’de eğitim almıştır”. Tonyukuk yazılarında da bu konudan bahsedilir. Bundan hareketle, Tonyukuk’un Konfüçyüs’ün felsefesini bildiğini iddia etmek mümkündür.”

“Hanlin Akademi, başka bir deyişle devlet akademisi sekizinci yüzyılda Tang Hanedanlığı tarafından üst düzey bürokrat yetiştirmek amacı ile imparator Şüenzong tarafından kurulmuştur. Hanlin Akademi, Osmanlı Devleti’ndeki Enderun ile karşılaştırılabilir ancak belirli farkları vardır. Çin’in önemli iki başkentinde yerleşkesi bulunan imparatorluk akademisine giriş şartı Osmanlı’daki gibi bir seçim yahut toplanma aracılığı ile değil bizzat şahsi başvuru ile olmaktaydı. Kaynak: Hamza Uçar