Büyük Güçler ve Turan-Türkistan

23/08/2024

245

Armin Vámbery Orta Asya’daki seyahat Haritası 1861-1864

***********************************************

1865-1918 Turan-Türkistan ile ilgili Alman-İngiliz İstihbarat ve Propaganda Kitapları
Turan İdeali
Türk Kimliği’nin İnkarı
İttifaklar
Yalta İttifakı (3+1)

İngilizler
Almanlar
Ruslar
Amerikalılar
Çinliler

Pan-Türkizm. Pan-Turanizm
Azerbaycan Kronolojisi 1774-1893

***********************************************

1865-1918 Turan-Türkistan ile ilgili Alman-İngiliz İstihbarat ve Propaganda Kitapları

(1865)

Vambery. Reise in Mittelasien (Orta Asya’da Seyahat), Leipzig 1865, 2. baskı 1873 (bu çalışması birçok dile çevrildi)
(Osmanlıcası: Bir Sahte Dervişin Asya-yı Vustada Seyahati, Çeviren: A. H. Abdurrahim, Vakit Matbaası, Dersaadet, 1878)
(Türkçe çevirisi: Bir Sahte Dervişin Orta Asyada Seyahati, Çeviren: Abdurrahman Samipaşazade Abdülhalim, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009)

“Pan- Turkizm” propagandasini (1865 de) ilk olarak Macar Dogu Bilimleri profesoru Arminius Vambery baslatmisti. “Asyadaki Buyuk Oyun” (Great Game in Asia) un bir adimi olan bu “Pan-Turk” (Pan-Turan)izm propagandasi, Ruslari Ingiliz Hindistanindan uzak tutmak icin Asyali Turkleri ayaklandirmak amacini guduyordu.

Avrupadaki guc dengesinin degismemesi icin calisan devletler, Vambery’e maas baglayarak Asyali Turklere (Avrupalilar hesabina ve bilmeden, Ruslara karsi koymalari icin) “Pan-Turkizm” ogretmesini istemislerdi.

Pan-Turanizm ve Pan-Islamizm Turklerce yaratilan akimlar degildi. Dogu Bilimleri Profesorleri ve degisik devletlerin yonetimince gorevlendirilmis kisilerce olusturulmuslardi.

Pan-Turanizm‘in baslangici, 1865 yilinda yayinlanan bir kitapta gorulur. (Hasan B.Paksoy Prof)

(1885) Vambery. Turkenvolk (Leipzig, 1885)

(1914) Istanbul’da “Tekin Alp,” takma adi ile yazan Moiz Cohen’in Turan adli kitabi (Istanbul, 1914),

(1915) Alman Genel Kurmayi tarafindan Turkismus und Panturkismus olarak Almanca’ya cevirtilmisti (Weimar, 1915).

(1917) Bu kitap, Ingiliz Deniz Kuvvetleri [Admiralty] Istihbarat Dairesince, gizli kaydi ile The Turkish and Pan-Turkish Ideal adi altinda Ingilizce’ye cevrildi. (London: Admiralty War Staff, Intelligence Division, 1917).

(1918) Ek olarak, Vambery’nin daha once yayinladigi Turkenvolk (Leipzig, 1885) kitabi, gene Ingiliz Deniz Kuvvetleri Istihbarat Dairesince A Manual on the Turanians and Pan-Turanianism adi ile Ingilizce’ye aktarildi (H. M. Government, Naval Staff Intelligence Department: Oxford, November 1918).

Turan İdeali

Avrupa’da Müslüman olmayan Türklerin yaşadığı ülkeler

Levent Ağaoğlu – 06/12/20230

Avrupa’da Müslüman olmayan Türklerin yaşadığı ülkeler. Avrupa’da Müslüman olmayan Türklerin yaşadığı ülkeler. Avrupa’da Müslüman olmayan Türklerin yaşadığı ülkeler. Avrupa’da Müslüman olmayan Türklerin yaşadığı ülkeler 1. Almanya…

“Levent hocam ben biliyorsun Avrasya zamanında Star açık görüşler ve Türk diplomatikte yayınlanmıştı Rumeli açılımı yazısı orada ve başka bilgi çalışmada bu meseleyi kısaca irdelemeye çalıştım yeniden ele almaya da çalışacağım söylediklerim doğru ancak şu da var ki Türkçülük başından itibaren bu şekilde bir kullanıma açık mıydı veya böyle düşünenler var mıydı Britanya en başından böyle düşünmüş müdür bu meselede iki husus önemli

1 Türklerin yönü doğudan batıya doğrudur Turan ideali ise bunu yeniden doğuya çevirmemekte midir

2 Türkçülüğün ortaya çıkışında Fransız Yahudisi Leon Cahun, Macar Yahudisi Armine Vambery vd gibi Yahudi düşünürlerin rolü nedir

3 Unutmamak gerekir ki tarihte Türk Birliği 2 ya da 3 kez kurulabilmiştir, bu açıdan da Turan ideali Türkiye’yi merkeze almaktan bizi uzaklaştıran modern dünyaya özgü ütopyalardan biri midir bunu da düşünmek gerekir tıpkı sosyalistlerin komünizm ütopyası İslamcıların Ümmet Birliği ütopyası gibi. (Celal Tahir)

Benim de düşüncem seninle aynı, Turancılık, Atlantikçiler tarafından bize karşı kullanıldı ve daha Osmanlı’dan başlayarak Fin ve Macar, Turan’ın içine alınmadı, çünkü bunlar Hristiyandılar.

Avrupa’daki Finler Macarlar Estonyalılar Letonyalılar Litvanyalılar (Karaylar) İsveçliler Polonyalılar Slavlar Romanyalılar Moldovalılar Gagavuzlar Ukraynalılar, Turan mefkuresine dahil edilmelidir.

Avrupa’yı da Türkiye merkezine alıyorum. Turancılık her zaman maalesef İngiltere, Almanya ve Amerika tarafından 5.kol faaliyetlerinde bir aparat olarak kullanılmıştır. (Levent Ağaoğlu)

Türk Kimliği’nin İnkarı

Türk kimliğinin inkar ettirilmesi konusu bir çok devletin izlediği bir politika ve stratejidir. Bu konuda Ruslar, Çinliler, İngilizler en başta gelmektedirler ve Türkiye’de ve Türkistan’daki Türk kimliğini etnik gruplar gerekçesiyle, “efendim sizde şu kadar adet etnik grup var” ve benzeri gerekçelerle reddetmektedirler ve boy adlarını kimlik yerine geçirmeye çalışmaktadırlar. Burada yapılması yapılan hedeflenen Türklerin kendi kimliklerini inkar etmeleri, reddetmeleri ve bu şekilde dünyada 300 milyon olan Türk nüfusunun parça parça edilip bölünüp kontrol edilmesi, hakimiyet altına alınmasıdır.

İttifaklar

“Azerbaycan ve Türkistan Rusya-Çin’e ait topraklar değildi. 19. yüzyılda istila edildiler. Bu istilanın acısının Osmanlı’dan hissedilmesi ve buna karşı tavır takınılması, ittifak aranması gayet doğaldı.

Tabii ki ittifak aradıklarımızın gerçek niyetlerinin buralara özgürlük değil kendi hegemonyalarını taşımak olduğunu bilmeliydik. Daha da kötüsü, asılsız vaatlerle enerjimizin kullanılmak istenmesi söz konusu olduğunda bunu sezebilmeliyiz.” (Mehmet Akif Okur. Prof)

Yalta İttifakı (3+1)

Ruslar

Ruslar 1867 yılında Türkistan Genel Valiliği‘ni kurdular. Eşzamanlı olarak da İngilizler Hindistan’da hakimiyet sağlamışlardı. Böylelikle Hindistan ve Türkistan hattında büyük güçler arasında büyük oyun başlamıştı. Rusların maksadı Türkistan beldelerini Avrupalılar nezdinde ötekileştirerek Türkistan‘a Haçlı Seferleri mantalitesi ile seferler düzenlemek ve burayı kendi görüşlerince Avrupa ve Rus kiliseleri nezdinde medeniyet diyarları haline dönüştürmekti.

Tabii ki esas maksat Türkistan’ın yeraltı veya üstü kaynaklarını yarış sağlamak idi. Örtülü maksat ise Türkistan Jeopolitiği üzerinden Hindistan’da yer alan İngiltere ile savaşarak sıcak denizlere inmek idi. Ruslar Avrupalılardan ve özellikle Almanlardan öğrendikleri propaganda tekniklerini kullanarak Türkistan işgallerine kılıflar hazırladılar ve bu kılıflar çoğunlukla din merkezliydi. Hristiyan dünyasının bu işgale ses çıkarmaması aksine teşvik etmesi adına Batılılarla, Avrupalılarla kendilerini ittifak içerisinde hissettirdiler.

TURAN_NAME_7_8_2023

Amerikalılar

Düvel-i Muazzama ve Türk Devletler Teşkilatı

Levent Ağaoğlu – 12/12/20220

4-11 Şubat 1945’de gerçekleşen Yalta Konferansı için bir araya gelen üç lider: Churchill (Britanya), Roosevelt (ABD) ve Stalin (Rusya) Üç Büyükler (ABD, Rusya, İngiltere) 1945 yılında…

Pan Turanian Idea CIA

Çinliler

Çin Mançu İmparatorluğu 1878’de Çarlık Rusya’sının da yardımıyla Doğu Türkistan’da Atalık Gazi Yakup Beg’in öncülüğünde kurulan Kaşgariye Devleti’ni yıkarak Doğu Türkistan’ı tekrar işgal ettikten ve bu bölgede sözde “Xinjiang” eyaletini kurduktan sonra Doğu Türkistanlı Türkler işgalci güçlere karşı büyük mücadeleler vererek bölgede 1933 ve 1944 yıllarında iki defa “Doğu Türkistan” ismini taşıyan devlet kurmuşlardır. Ancak bu devletler Çin ve Rus emperyalist güçlerinin kıskacı altında yok edildikten sonra Doğu Türkistan 1949’un Eylül’ünde tekrar Komünist Çin yönetimindeki Kızıl Ordu tarafından işgal edildi.

Çinliler, son iki buçuk asırdan beri Doğu Türkistan’da aralıklarla devam eden Rus emperyalistlerin de desteği ile aralıklarla devam eden adeta bir soykırım politikası uygulamaktadır.

Doğu Türkistan Kronoloji

M.Ö. 300 – M.S. 93: Doğu Türkistan’da Büyük Hun İmparatorluğu dönemi yaşandı.
522: Doğu Türkistan, Göktürk Devleti’nin hakimiyeti altına girdi.
744: Uygur Devleti kuruldu.
747–759: Uygur Devleti Moyençor’un hükümdarlığı altında parlak dönemlerinden birini yaşadı.
840: Karahanlılar Devleti hükümdarı Satuk Buğra Han İslamiyet’i seçti.
1205: Doğu Karahanlılar yıkıldı.
1212: Batı Karahanlılar yıkıldı.
1757: Çin, Doğu Türkistan’ı işgal etti.
1758: Çin, Tibet’i işgal etti.
1760: Mançu-Çin İmparatorluğu geri geldi.
1863: Çin istilasını geri püskürten Yakup Bey, iktidarı ele geçirerek merkezi bir idare kurdu ve Osmanlı İmparatorluğu’na tabi oldu. Sultan Abdülaziz Han namına tüm Doğu Türkistan’da camilerde hutbeler okutuldu ve sikkeler bastırıldı.
1876: Mehmet Yakup Han zehirlenerek öldü. Rusların desteklediği Mançu-Çin General Zho-Zhung Doğu Türkistan’a savaşsız sahip oldu.
1878: Bütün Doğu Türkistan toprakları tekrar Mançu-Çin yönetimine geçti.
18 Kasım 1884: Doğu Türkistan toprakları, Sincan adıyla Mançu İmparatorluğu’na dahil edildi.
1911: Milliyetçi Çinlilerin devrimi ile Çin’de 300 yıl süren Mançu Hanedanlığı çöktü. Bu sırada Doğu Türkistan’da Timur Halife liderliğinde Müslümanlar, Çin’e karşı bağımsızlık savaşı veriyorlardı.
1922: Doğu Türkistan için Çin Komünist Partisi’nce özerklik fikri ortaya atıldı.
1924: Timur Halife’nin ordusu dağıtıldı; kendisi de öldürüldü.
1931: Şubat ayında Doğu Türkistan’ın Kumul vilayetinde Hoca Niyaz Hacı ve Salih Dorga liderliğinde milli bir ayaklanma başladı. Tüm Doğu Türkistan’da hürriyet için başlayan genel seferberlik sonucunda Çinliler Doğu Türkistan’dan çıkarıldı.
1933: Ocak ayında Bügür ve Küçar’da Temür Bey; Şubat ayında Hoten’de Mehmet Emin Buğra Bey ve Sabit Damolla; Nisan ayında Kaşgar’da Osman Bey ve Altay’da Şerif Han Töre; Kasım ayında Tarabagatay vilayetinde Ma Hi-Ying isminde bir Çinli Müslüman öncülüğünde ayaklanmalar gerçekleştirildi.
12 Kasım 1933: Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kuruldu.
1934: Rus Hava Harekatı sonucu Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti son buldu.
18 Eylül 1936: İsa Yusuf Alptekin Çin Millet Meclisi üyeliğine seçildi.
1943: Çin Kuvvetleri Doğu Türkistan’a tekrar girdiler.
1944: Bağımsızlık hareketleri sonucu Sheng Shih-Ts’ai devrildi.
Eylül 1944: Milliyetçi Çin istilâsına karşı ilk kurşun Doğu Türkistan’ın Gulca şehrinde atıldı ve bunu diğerleri takip etti.
7 Kasım 1944: Gulca’da Ali Han Töre önderliğinde Doğu Türkistan Cumhuriyeti kuruldu.
1949: Yıl sonunda Rusya’nın baskısı ile Doğu Türkistan yönetimi feshedildi. Bölge Komünist Çin yönetimine geçti.
26 Eylül 1949: Doğu Türkistan’da resmen komünizm ilan edildi. Burhan Şehidi, Komünist Çin hükümetinin Doğu Türkistan valisi olarak atandı, daha sonra da 1955’e kadar hükümet başkanlığı görevini sürdürdü.
1955: Doğu Türkistan, Sincan Uygur Otonom Bölgesi adıyla bugünkü idari statüsünü aldı.
1954 ve 1955: Hoten ayaklanmaları vuku buldu.
1957-1958: Ayaklanmalar bütün Doğu Türkistan’a yayıldı.
22 Eylül 1969: Çin, Doğu Türkistan’da 250 kiloton ağırlığında TNT ihtiva eden onuncu bombasını patlattı.

*******************************************

Pan-Türkizm.” Pan-Turanizm

Bugun bilinen kaynaklara gore “Pan-Turkizm“, 19cu yuzyil Avrupa kuvvet dengesi ugrasmalarina yardimci olmasi icin Avrupa’da icadedilmis bir iddia’dir.[75] Ilk olarak, Carlik Rus ordusu’nun Taskent’i isgal yili olan 1865de basilan bir kitapta gorulur.[76]

Ruslar 19cu yuzyil‘da [1552 yilinda Kazan hanligi’ni isgal etmekle baslattiklari tutumu surdurerek] Asya’ya ekonomik somurge bulucu yayilma hareketlerine devam ettiler. Ingiliz’ler 1828 Turkmencay anlasmasindan baslayarak, Hindistan’daki imparatorluklarini Ruslardan koruma yollari aradilar; Rus ve Ingiliz imparatorluklari arasinda yasayan Turkleri birlestirip, Rus yayilmasina karsi bir engel olarak kullanmak istegi bu “Pan- Turkizm” “cozumunu” ortaya cikardi.[77]

Ruslar da bu “Pan-Turkizm” iddialarini politikalari yararina kullandiklari din maskesi altina aldilar. Cunku Ruslar, Asya’ya yayilma calismalarini (diger somurgeci imparatorluklarin yaptigi gibi), “Hristiyanligi yaymak cabasi” olarak gosteriyorlardi.

Eger bu iddialari ile Turkleri “Batili medeniyetlere zararli” gosterebilirlerse, Ruslar:

a) Vambery yolu ile ortaya atilan “Pan-Turkizm” ve bu “akimin” onculugunde kendilerine karsi kurulmasina calisilan “Turk kalkani”ni kirabilecekler;
b) Avrupali Hristiyan devletlerin Ruslarin Orta Asya’daki hareketlerine engel olabilecek diplomatik iddialarini yersiz birakip, kendi Asya’ya yayilma cabalarini surdurebileceklerdi.

“Pan-Turkizm“in Avrupa kokenlerinden gelmis ve Avrupa cikarlari icin yaratilmis olmasina ragmen, yurdunu Ruslardan kurtarmak isteyen, ozellikle 1920 sonrasinda Avrupa baskentlerinde yerlesmis olan Orta Asya aydinlarinca uygun bir akim olarak gorulmustu.

Pan-Turkizm.” Pan-Turanizm adi altinda da pazarlanan bu “akim” Turklerce degil, Turk olmayan ancak yetenekli ve bir Avrupa universitesinde gorevli bir Dogu Bilimleri profesor’unce yaratilmistir. 1860 larda yer alan bu yaraticilik, Kraliceleri her gun cay icen bir imparatorlugun yararina idi. Bu profesor, kralicenin guvenlik gorevlilerinden aylik aliyordu. Emekli olduktan sonra da, Kralice’nin tebasindan olmamasina karsilik, emekli ayligi almayi surdurdu.

19cu yuzyil icinde, Avrupa’da yeni bir “guc dengesi” olusturulmasina calisiliyordu. Bu ugras’in amaci, tek bir Avrupa devletinin digerlerine ustun bir duruma gecmesini engellemek idi. Almanya, Avusturya-Macaristan, Fransa, Ingiltere, ve Rusya, birbirlerini durmadan gozlemekte idiler. Butun Avrupali devletler tetik durduklari icin, satranc tahtasi uzerindeki atilimlari andiran bu olaylar, Avrupa duzeyinde bir politik-ekonomik durgunluk ve tikaniklik yaratmis idi. Dolayisi ile yarisi kazanmayi kendine amac edinmis ulke yoneticileri, atilimlari Asya’ya kaydirmaya basladilar. Ingiliz sairi Kipling, bu ugraslara “Asya’daki Buyuk Oyun” adini takmisti.

Ruslar, Avrupa’dan cok seyler kapmis, ogrenmislerdir. Bu propaganda uygulamalari da, Ruslarin Avrupa’dan oğrendikleri arasindadir. 17ci yuzyildan baslayarak, bu propaganda mektuplari ve kitapciklari da Rusca’ya cevrilmistir.

Bugun bilindigi gibi, Orta caglar’dan baslayarak, Asya bozkirlarinin Bati kiyilarinda kullanilmaya baslanan ilk uluslararasi anlasma ve antlasma dili Turkce idi. O sure icinde de, Rus yoneticilerini atayici ve bu yoneticilerin yasal oldugunu belirtir belgeler de Rusca’dan cok Turkce olarak yazilmislardi. Moskova, Vladimir ve Suzdal gibi Rus sehir devletlerinin bascilari’nin yasalliklari bile Altinordu bozkir torelerince saptanmakta idi. Ornegin, Korkunc Ivan (carligi 1533- 1584) onceleri kendi basina Rus tahtina cikmayarak, yerine Bekbulat adli bir Altinordulu Turk’un car olmasini desteklemisti.15

“Gok kubbe’de kalan hos seda” sozu, oz olarak dogrudur. “Su uzerine yazi yazmaya” esittir. Konusulup ta kagida dokulmeyen dusunceler kaybolup gidecektir. Buna karsilik: is yapacak, karar verecek kisiler, yazilari okuyarak dusunmekte ve uygulamalara gecmektedirler.

Kaynak: https://www.booksonturkey.com/turan-pan-turanizm-pan-turkizm-hasan-b-paksoy/

Azerbaycan Kronolojisi 1774-1893

1774, Temmuz – Emir Hamza’nın başkanlığındaki Rus birliklerinin Derbenti kuşatması
1774, Ağustos – General de-Medemin başkanlığındaki Rus birliklerinin Derbente gelmesi
1779 – Garabağlı İbrahim Han’ın bakılı Melikmehemmed hanı hapis etmesi
1779-1781 – Şekili Abdülkadir Han’ın hakimiyeti
1780-1781 – Gubalı Feteli Han’ın Karabağ’a seferleri
1781-1795 – Şekili Mehemmedhesen Han’ın hakimiyeti
1783, 24 Temmuz – Kartli-Kaheti çarlığının Rusya himayesine geçmesi hakkında Georgiyevsk sözleşmesinin
imza
1783-1804 – Genceli Cevat hanın hakimiyeti
1785 – Hoylu Ahmed Han’ın Tebriz’e seferi
1786-1814 – Mir Mustafa Han’ın hakimiyeti
1795 – Ağa Muhammed Şah Gacarın Güney Kafkasya’ya ilk seferi
1795, Haziran-Temmuz – Şuşa kalesinin Ağa Muhammed Şah Gacarın birlikleri tarafından kuşatılması
1795-1806 – Şekili Selim Han’ın hakimiyeti
1796, Nisan – V. Zubovun önderliğinde Rus birliklerinin Azerbaycan’a seferi
1796-1806 – Garabağlı İbrahim Halil Han’ın hakimiyeti
1797 – Ağa Muhammed Şah Gacarın Güney Kafkasya’ya ikinci seferi
1797, 4 Temmuz – Ağa Muhammed Şah’ın Şuşa’da katledilmesi
1801 (başları) – İran-İngiltere anlaşması
1801, 12 Eylül – Kartli-Kahetiya çarlığının Rusya’ya birleştirilmesi hakkında çar manifestosu
1802, 26 Aralık – Georgiyevski anlaşması
1803, Mart – Car-balakenin Rusya tarafından işgali
1804, 4 Ocak – Gencenin Rusya tarafından işgali
1804, 10 Temmuz – Rusya ile Gacarlar devleti arasında diplomatik ilişkilerin kesilmesi
1804, Temmuz – Rusya-İran savaşının başlaması
1805, 14 Mayıs – Karabağ Hanlığı ile Rusya arasında Kürekçay anlaşması
1805, 27 Aralık – Şirvan Hanlığı ile Rusya arasında anlaşma
1806, 8 Şubat – Sisianovun Bakü yakınlarında ölümü
1806, Haziran – İbrahimhelil Han’ın ölümü
1806, Haziran – Rus birliklerinin Şeki hanlığından kovulması
1806, 22 Haziran – Rus birlikleri tarafından Derbentin tutulması
1806, Eylül – Bakü ve Guba hanlıklarının Rusya tarafından işgal edilmesi
1806, Ekim – Şeki hanlığının işgali
1806, Aralık – Rus-Türk savaşının başlaması
1809 – İngiltere-İran anlaşması
1810, 15 Haziran – Mehrinin Ruslar tarafından işgali
1810, Ağustos – İran Türkiye arasında Rusya aleyhine askeri ittifak bağlanması
1812, 21 Aralık – Kotlyarevskinin Lenkeran hanlığına sokulması
1813, 12 Ekim – Gülistan barışı
1818 – Ağalar hakkında “Yönetmelik” (Esasname)
1819 – Nuhada komendant yönteminin tesisi
1820 – Şirvan’da komendant yönteminin tesisi
1822 – Karabağ hanlığında komendant yönteminin tesisi
1824 – Şuşa’da askeri Yazı İşleri daire müdürligi’nin kurulması
1826 – Lenkeranda komendant yönteminin tesisi
1826, 19 Temmuz – Abbas Mirzenin Kuzey Azerbaycan’a saldırısı
1826, 27 Temmuz – Gence isyanı
1826, 3 Eylül – Şamhor savaşı
1826, 4 Eylül – Gencenin yeniden işgali
1826, 13 Eylül – Gence savaşı
1826, 9 Aralık – Nuhanın yeniden tutulması
1826, 26 Aralık – Rus birliklerinin Güney Azerbaycan’a sokulması
1827, 26 Mayıs – Nahçıvan’ın tutulması
1827, 5 Haziran – Cavanbulag savaşı
1827, 7 Temmuz – Abbasabadın tutulması
1827, 20 Eylül – Serdarabadın işgali
1827, 26 Eylül – Erivan’ın mühasiresinin başlanması
1827,1 Ekim – Erivan kalesinin istilası
1827, 2 Ekim – Merendin tutulması
1827, Ekim – Hoyun tutulması
1827, 13 Ekim – Tebrizin tutulması
1827 – Hanabad (Nuha yakınlarında) ipek üretimi fabrikasının Başlarken
1828, 28 Ocak – Urmu’nun tutulması
1828, 8 Şubat – Erdebilin tutulması
1828, 10 Şubat – Türkmençay anlaşması
1828, Nisan – Rus-Türk savaşının başlaması
1829, 2 Eylül – Edirne barışı
1830 – Car vilayetinin teşkili
1830 – Car-Balaken isyanı
1830, Aralık – Şuşa’da ilk bölge okulunun açılması
1831, 3 Haziran – Yeni ticaret tarifi (yasaglı tarif)
1831 – Talış isyanı
1832, 17 Ocak – Bakü’de bölge okulunun açılması
1833, 8 Şubat – Gence bölge okulunun açılması
1837 – Guba isyanı
1838 – Car-Balakende köylü isyanı
1838 – Şekide köylü isyanı
1840 – İdari yargı reformu
1841, 5 Ocak – Kafkasya’da devlet malvarlığının yönetimi hakkında kanun
1844 – Kafkas canişinliginin tesisi
1844-1845 – Şuşa, Nuha ve Gubada köylü isyanı
1846, 14 Aralık – Şamahı, Derbent illerinin teşkili
1848 – Bibiheybetde dünyada ilk petrol kuyusu aracılğıyla petrol çıkarılması girişimi
1848 – Şuşa’da ilk tiyatro temaşası
1849, Haziran – Erivan ilinin teşkili
1849 – Gence’de, Şuşa’da, Şamahıda, Bakü’de Müslüman okullarının açılması
1850 – Lenkeranda ilk tiyatro temaşası
1852 – Car-Balakende askeri kontrol yönteminin uygulanması
1855 – Gedebey bakıreritme fabrikasının açılması
1857 – Şamahıda ilk tiyatro temaşası
1859 – Şamahı ve Şuşa’da ilk toplu kütüphanelerin düzenlenmesi
1861, 29 Haziran – “Güney Kafkasya bölgesinin merkezleşdirilmesi hakkında “Yönetmelig”in (esasname) onayı
1863, Haziran – Zakatalada isyan
1864, 21 Ocak – Nahçıvanı İran sınırlarında Culfa ile birleştiren ve Tiflis-Erivan-Nahçıvan-Culfa
telgraf hattının bir parçası olan ilk telgraf hattının kullanıma verilmesi
1865 – Bakü’de 4 sınıflı üst ilkokul Azerbaycan’da ilk gimnazi
1865, 25 Ağustos – “Simens kardeşleri ve Şti” tarafından Gedebeyde iri bakıreritme fabrikasının inşasının tamamlanması
1868 – Merkezi Gence (Yelizavetpol) olmakla Yelizavetpol ilinin oluşması
1870, 14 Mayıs – tarım alanında reform yapılmıştır.
1872, 17 Şubat – Kafkasya ve Güney Kafkasya’da mevcut olan hazine petrol kaynaklarının özel kişilere verilmesi hakkında kuralların onaylanması
1872, 16 Haziran – şehir esasnamesinin onaylanması
1872, Ağustos – Bakü hazine kurumunun kurulması
1873, 23 Mart – Bakü’de M. F. Ahundovun “Lenkeran hanının veziri” piyesinin temaşasının gösterilmesi
1873 – İlk petrol fıskiyesi
1874 – Ereş bölgesının ilçe olarak teşkili
1874 – Bakü’de ilk kadın gimnazisinin faaliyete başlaması
1875, 22 Temmuz – “Ekinçi” gazetesinin yayına başlaması
1878 – İlk petrol boru hattının çekimi
1879 – “Nobel kardeşleri” firması tarafından ilk demir yolunun çekilmesi
1880, Ocak – Bakü ilçesinde demiryolunun faaliyete başlaması
1882 – Zagatalada birinci meslek okulu açıldı
1883, Mayıs – Tiflis ve Bakü arasında demir yolu faaliyete başladı
1883, Temmuz – Cebrail ve Cavanşir bölgelərinin ilçe olarak teşkili
1889-1893 – İngiliz tebeesi A. Ukgardtın ve hemvetenlisi İ. Blissin Ucar, Yelizavetpol ve
Kürdemirde meyan kökü imal eden fabrikaları tikdirmeleri