Gönül Kavramı

12/03/2023

584

TESPİT: Gönül Kavramı

SORU: Gönül Kavramı

Gönül Kelimesinin Anlam Açısından Tarihsel Süreçteki Değişimi ve Gelişimi

Gönül üzerine daha önce yapılan çeşitli akademik yayınlardan elde edilen verilere göre bu kavramın Eski Türkçe Dönemi metinlerinden beri kullanıldığı görülmektedir.

Hülya Arslan Erol (2008:380)’a göre Gönül kelimesinin elimizdeki en eski yazılı kaynaklarda çok anlamlı olarak karşımıza çıkması dilimizin eskiliğinin ve işlenmişliğinin kanıtıdır. Aksan (2000:81-82) da, köŋül kelimesinin Orhun Yazıtları gibi kısa metinlerde dahi çok anlamlı (polysemyic) kullanılmasını, dilin o çağdaki gelişmişliğine bir ipucu olarak göstermektedir.

Orhun Yazıtlarında gönül kelimesi iki Kültigin, iki de Tonyukuk yazıtı olmak üzere dört yerde köŋülte, köŋülteki, köŋlüŋçe biçimlerinde kullanılmıştır. Kelimenin yazıtlardaki kullanımları bugünkü kullanımlarına yakındır.

Gönül Kavramı

“Bugün Türkiye Türkçesinde gönlümden geçen…, gönlüne göre, gönlünce gibi kullanımlarını gördüğümüz gönül, yazıtlarda şu şekilde karşımıza çıkmaktadır:

1. ‘… köŋlüŋçe uduz tėdi (T I G 8)
([orduyu] gönlünce sevk et dedi)
2. …kıyınıg köŋlüŋçe ay… tėdi (T I K 8)
(cezayı [cezalarını] gönlünün istediği gibi söyle [ver] dedi)
3. Köŋülteki sabımın urturdum (KT G 12)
(gönüldeki sözümü [diyeceklerimi] [taşa] hâkkettirdim)
4. …köŋülte sıgıt kelser yanturu sakıntım (KT K 11)
(gönülden feryat gelse [onu] geri çevirerek yas tuttum.)’
5 “(orduyu) bildiğin gibi sevk et dedi.” (Aydın, 2012:110).
6 “Cezaları da uygun gördüğün şekilde ver…dedi” (Aydın, 2012:116).
7 “Gönlümdeki sözlerimi nakşettim” (Aydın, 2012:43).
8 “gönülden ağıtlar gelse (ağıtımı) bastırarak düşündüm” (Aydın, 2012:63).

Bu kullanımlar incelenince 1. ve 2. tümcelerde ‘istek, kişisel karara dayanan davranış’ anlamının; 3. tümcede ‘düşünce, içten geçen düşünceler; 4. tümcede ise ‘ruh, insanın duygu yönü’ anlamlarının söz konusu olduğu görülür.” (Aksan, 2000:81).

Gönül kelimesinin tarihî süreçteki gelişimini ve değişimini Eski Uygur Türkçesi Dönemi metinlerinden de takip etmek mümkündür. Gönül kelimesinin çok anlamlı olarak kullanılması Eski Uygur Türkçesi Dönemi’nde de devam etmektedir.

Orhun Yazıtları’nda gönül; duygu, düşünce, fikir anlamlarıyla kullanılırken; Eski Uygurca metinlerde bu kelimenin anlayış, idrak anlamlarıyla daha yoğun kullanıldığı görülmektedir.

Bilhassa Budizm ve Manihaizm gibi inançların etkisinin görüldüğü Eski Uygurca metinlerde, gönül kelimesi, dinî terimlerin kullanımı için önemli bir yer arz etmektedir. Uygurlar, dinî kavramları içinde yer alan şuuru ifade ederken köŋül kelimesinden faydalanarak bilig köŋül ‘şuur, bilgili gönül’, köŋül bilig ‘şuur’ gibi sözleri kullanmışlardır.

Kaynak:

T.C.TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI DOKTORA TEZİ KLÂSİK TÜRK ŞİİRİNDE GÖNÜL DUYGU DALBUDAK HÜNERLİ TEZ DANIŞMANI PROF. DR. ALİ İHSAN ÖBEK EDİRNE 2017