Bugün hangi kafadaysam doktorada da aynı kafadaydım. Şevket Süreyya Aydemir üzerine çalıştım. ‘Milli Kurtuluş Hareketi nereden çıkıyor’ sorusu bir sıçrama tahtasıydı benim için. Devrim tarihi çalışmak istiyordum ancak olayları devrimi yapanların ağzından dinlemekten sıkılmıştım. Atatürk ekibinden olmayan kime bakacağım o zaman? Kim var bunu anlatan? Belki komünistler yapmıştır dedim. Baktım onlar da aynı kafada. Onların arasından ayrılıp Kadro dergisini kuran bir grup var. Şevket Süreyya da onlardan.
Ben de Şevket Süreyya çalıştım. Sonuçtan memnun kaldığımı söyleyemem. Onlar da meseleye kendi kafalarına göre çok eğip bükerek bakmışlar. O zaman olmadı ama öyle zannediyorum ki şu anda arzu ettiğim yere gelmiş vaziyetteyim. Geçtiğimiz on, on beş yılda bazıları Kemalist dedi, bazıları Fethullahçı dedi. Kimse memnun olmadığına göre doğru yerdeyim herhalde.
Nedir mesele?
1960’lardan itibaren yaklaşımı biçimleyen, yön veren büyük anlatılar. 1950’lerde Demokrat Parti yönetiminde muhafazakarlığın ciddi biçimde yoğunlaşması Tarık Zafer Tunaya’ları falan sırf ideolojik nedenlerden ötürü ideolojik davranmaya itmiş.
O zamana kadar anayasa denilmiyor mu?
Anayasa lafı yok o tarihe kadar. Bir kavram kargaşası var; 1924 Anayasası’yla anayasa olmadığını söylediğim 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun adı aynı. İkisine de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu deniyor. O yüzden kafalar karışık. Devrim dönemi, pek çok kavram henüz oturmamış. 1960’larda sol ortaya çıkınca şöyle bir yaklaşım geliştiriyorlar: “Atatürk’ün yaptığı devrimi çoluk çocuğa sevdirelim ama bunu yaparken ‘demek ki devrim sevilebilecek, iyi bir şey’ diye de düşündürtmeyelim. Böylelikle gelecekte yeni bir devrim olmasını engelleyelim.” Bu ikisini bir arada yapamazsınız.
Hangi yolla yapmaya çalışıyorlar bunu?
Ezbercilikle! Atatürk iyidir! Çağdaşlık şöyledir böyledir… Bir takım yasal düzenlemeler zaten tartışmanın yolunu tıkamış. Devrimin yaptığı siyasal hileleri anlatmıyorlar haliyle. Mesela asıl devrimin 1923’ün Nisan ayında başladığını, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kurulurken kendisini yeni bir devlet gibi değil, geçici bir meclis olarak tanımladığını hiçbir yerde görmüyoruz. “Ankara’da yeni bir devlet kuruldu.” diyorlar. Devlet mevlet yok ortada. Bakanı falan var ama o kadar. En başta anayasası yok. Saltanat’ın kaldırılması, Cumhuriyet’in ilanı, Hilafet’in kaldırılması bunların üçünde de anayasa değişikliği yok.
Hepsi Meclis kararına dayanıyor. O yüzden de bir gün başka bir meclis gelir de aynı şeyi tekrar eder diye korkuyorlar. Adnan Menderes bu yüzden “Siz isterseniz Hilafet’i de geri getirebilirsiniz!” diyor. 1950’ler Türkiye’sinde böyle bir laf etmek ayıp ama anayasa hukuku açısından doğru. Çünkü Meclis çoğunluğu yeterli! Anlama sorunu derken bunları anlatmaya çalışıyorum. Öyle bir refleks dizgesi gelişmiş ki hâlâ geçmiyor. İkinci Meşrutiyet’le Milli Mücadele döneminin mutlaka birlikte okunması ve okutulması, üstünde düşünülmesi gerektiğini söylediğim zaman yine ilgilenen yok.
Neden öyle olması gerektiğini düşünüyorsunuz?
Çünkü Milli Mücadele’de kavga edenlerin ikisi de, biri 1908’de diğeri 1911’de kurulmuş iki parti. Anadolu’daki çocuklar İttihatçı, İstanbul’daki Damat Ferit ve Refik Halid Karay da Hürriyet ve İtilafçı, bu kadar basit. Ama bunu görmek istemiyorlar. Cehalet de var tabii. Siyaset Bilimine Giriş 101 bile okuyamamış bir kitleden söz ediyorum. Hakimiyet-i milliye dendiği zaman Cumhuriyet anlıyorlar. Bugün krallık olan Danimarka’da hakimiyet-i milliye yok mu peki? dediğiniz zaman yüzünüze boş boş bakıyorlar.
Bugüne kadar aşk hakkında onlarca tanım, bu tanımlarla alakalı ya da alakasız milyonlarca yorum yapılmış, bunca şeyin yazılması ve söylenmesine rağmen hala yenilerinin yapılmasına da devam edilmektedir. Oysa bu olgunun doğru tanımlanabilmesi hiç de zor değildir. Doğru sonuca ulaşabilmek için mümkün olduğu kadar duygulardan ve duygusallıktan uzak ve elden geldiği ölçüde de konuya tarafsız bakmak yeterlidir. Bu kıstaslara uygun şartlar oluşturulduğunda aşkın tanımı son derece basit hale gelir, sanıldığı ve abartıldığı kadar da büyütülecek bir durumun olmadığı rahatlıkla görülebilir.
Bir kavramın tanımını doğru yapabilmek kavramın kapsamıyla ilgili bazı sorunların oluşmaması veya olma ihtimali olacak şeylerin de tespit edilip işin en başında bertaraf edilmesi gerekir. Kapsamla ilgili sorun çözüldükten sonra tanımda yer alacak unsurların da doğru tespit edilmesi yapılacak tanımın her zaman ve her zemin için doğruluğunun onaylanmasını ortaya çıkartacaktır.
Bu minvalde aşkın kapsamını şu şekilde belirtebilirim; Aşk, dünyevi bir duygudur, tarafları somut veya platonik olsun insandır, tarafların arasında karşılılık veya bunun beklentisi vardır, tek yönlüdür, bencildir ve bulunması zor olduğu gibi, ayakta kalması ve kalıcı olabilmesi için de sürekli bakım ve ihtimama ihtiyaç duyar.
Bu bağlamda aşkın insandan başka bir şeye veya varlığa yönelik olması aşkın doğasına aykırıdır. Örneğin ilahi aşk, vatan aşkı, meslek aşkı veya benzeri şeylerin aşkla birlikte anılması veya düşünülmesi uygun bir yaklaşım olamaz. Bahsettiğim ve ‘aşk’ kelimesi ile yan yana olmaması gerektiğini savunduğum bu tip kavramlar için başka bir kelimenin kullanılması daha doğrudur. Örneği vatan sevgisi, meslek tutkusu, bayrak saygısı gibi. Altını çizerek tekrar belirteyim, aşk insandan insana olan bir duygudur ve diğer şeylerle birlikte kullanıldığında hem o kavramın manasını bozar hem de aşkın gerçek anlamından uzaklaşmasına neden olur.
Tanımın kapsamına değindikten sonra şimdi de unsurlarını belirteyim. Aşkın unsurları insan, duygu, cinsellik, güvenme ve güvenlik ihtiyacı, takdir edilme ve değerli görülme hissi ve ruhsal denge talebidir. Tanımla ilgili malzemeleri belirlediğimize göre şimdi tanımı yapmaya başlayabiliriz.
Yapacağım tanımın eksiklerinin olmaması için şu hususu da belirtmemde fayda olacağını düşünüyorum. Aşk duygusunu ömründe bir kez dahi olsa yaşayan, bu mümkün olmasa bile bu olguyu yaşamak isteyen, yaşayamasa da her zaman eksikliğini hisseden insan nedir? İnsanı anlamak hayatı anlamak olduğuna göre onu anlamamızın aşkı da anlamamıza yardımcı olacağını düşünmek yanlış olmaz. Aşk denilen şey, insana özgüdür ve bundan dolayı tarihin her döneminde ve her ekin içinde farklı şekilde de olsa mutlaka kendisine az ya da çok bir yer bulabilmiştir. Bu durum aşkın kültürler üstü ve inançlardan bağımsız bir şey olduğunun da ispatı niteliğindedir.
Aşk, insana özgü olduğuna göre onu doğru anlayabilmek için önce insanın doğru anlaşılması gerekir. Bu minvalde konuya baktığımızda insan, ruh, beden, nefs, akıl ve irade unsurlarını taşıyan bunların birleşiminden oluşmayıp bunlarla var olmak zorunda olan kendine münhasır bir canlı türüdür. Bu unsurlara yakından baktığımızda ruhun hayat enerjisi, bedenin de onu taşıyan aygıt olduğunu görürüz. Nefs ise hayatın yaşanmasını sağlayan haz alma güdüsü, akıl hayatla ilgili seçimlerin denetleyicisi irade ise insanın onayı ile bunlara hükmeden esas güçtür. Biraz önce de belirttiğim gibi insan bu unsurların taşıyışıdır ancak bunların birleşimi değildir. İnsan bu unsurlardan bağımsız olduğu gibi hayatı boyunca da bunlara bağlı olarak yaşamak zorundadır.
Belirttiğim bu unsurlarla birlikte varlık boyutunda yaşadığımız bu tecrübeye hayat adını veririz. Bu sürecin öncesini ve sonrasını tam olarak bilemeyiz. Ancak umudun kapsama alanı içinde onayladığımız inanç veya başka çıkış yolları ile onu anlamaya ve anlamlandırmaya gayret ederiz. Hayat aslında insanın taşımak mecburiyetine olduğu bu unsurları tanımak, bunlarla yaşamaya alışmak zorunda olduğu, bunların arasındaki dengeyi sağlamaya gayret ettiği sürecin adıdır. Mutluluk denilen şey ise insanın iradesi eliyle bunlarla arasında sağlamayı başardığı uzlaşmanın sonucunda kurabildiği denge durumudur.
Bu unsurların her birinin kendilerine özgü ve kendilerine özel yapıları vardır. Her birinin amacı insanı ve onun iradesini ele geçirerek bizatihi kendisinin insan olarak kabul edilmesini sağlamaktır. Bunun için her yolu dener ve her fırsatı değerlendirmek isterler. Asla vazgeçmedikleri bu hedeflerine kavuşabilmek için insanı kendi kurallarına uymaya zorlarlar. Bu kuralların zamana ve zemine göre değişkenlik gösteren olumlu ve olumsuz yanları vardır. İnsanın ele geçirilmesiyle ilgili bu didişme, ömür boyunca devam eder. Mücadelenin kazanılması için her birinin kendine göre baskın ve bencil gayretleri tuzakları ve oyunları vardır. Ruh, rahatlık, huzur ve konfor ister, beden her türlü hazzın peşindedir, nefs bencilliğini sonuna kadar tatmin edilmesini ister, akıl garanti peşindedir ve her zaman için kendisini korumak ister irade ise dengenin sağlanmasının ve sağlanabilirse de onun korunmasının gayretindedir.
Hayat adını verdiğimiz süreç söz konusu unsurların her birisinin diğerlerine galebe çalarak insanın kendisi olmak ve diğer unsurları bastırarak onları kendisine hizmetçi yapmak istemesinden ibarettir. İnsanın hayatı boyunca aldığı ödüllerin, çekmek zorunda kaldığı cezaların, tecrübe ettiği zorlukların ve tattığı sevinçlerin hepsi bu çekişmenin neticeleridir. Özetle söylemek gerekirse insan, bu unsurların savaş alanıdır.
Bu mücadelenin ne yöne evirileceği, hangi tarafın lehine ilerlemenin gerçekleşeceği ve mücadelenin kim tarafından kazanılacağı insanın iradesini, hangisinin tarafına doğru yönlendirmesine göre şekillenir. Her şey insanın iradesine göre belirlendiği için süreç sonunda ortaya çıkan her şeyden de insan doğrudan doğruya sorumlu olur. Ödülün sefasını sürer, hatanın ceremesini öder. Bu unsurlar içinde en önemli olanı iradedir. İnsan iradesini doğru yönde kullanırsa bu sürecin öznesi, yanlış yolda kullanırsa da nesnesi haline gelir.
İnsanın gerçek zaferi, sahip olduğu bu unsurları doğru olarak tanıması, bunların arasında adaleti sağlaması, olması gereken dengeyi bulması ve bu dengeli durumun devamını tesis edebilmesidir. İradenin doğru mu yoksa yanlış yönde mi kullanıldığının ispatı, bu unsurların hepsinin sağlıklı şekilde işlevlerini yerine getirmesi ve bu durumun huzur için devam ediyor olmasıdır. İradenin doğru yönde kullanılması diğer unsurların da çıkarına olduğu gibi onun yanlış yönde kullanılmasından da hepsi olumsuz yönde etkilenir.
Burada unutulmaması gereken en önemli şey, bu unsurlar arasında hiçbir zaman tam bir sulhun sağlanamayacağı, bu mücadeleden hiç birinin asla vazgeçmeyeceği ve her fırsatta amaçlarına ulaşmak için her yolu denemeye gayret edecekleridir. İradenin en ufak bir zafiyet göstermesi halinde bile aralarında yapılmış olan tüm sözleme ve anlaşmaları fesheder ve o güne kadar onayladıkları her şeyden ve vermiş oldukları tüm sözlerinden kolaylıkla cayarlar.
Bu unsurlar, insanı ele geçirmenin iradeyi ele geçirmekle mümkün olacağını bildikleri için her fırsatta onu kendi yanlarına çekmeye çalışırlar. İrade, bunlar içinde insandan yana olan tek unsurdur. Eğer insan iradesine sahip çıkmaz veya -diğerlerinin oyununa gelip de- çıkamaz ise kimin eline geçmişse onun oyuncağı haline gelir. İradenin kaybedilmesi veya zayıflaması halinde kısa, orta ve uzun vadede hayatın giderek zorlaşması, her geçen günün daha çekilmez hale gelmesi ve mutluluğun giderek insandan uzaklaşması durumu ortaya çıkar. Bundan dolayı insan, hiçbir zaman iradesinden vazgeçmemeli ve her zaman için teyakkuz halinde olmalıdır.
İnsan, iradesinden vazgeçmiş, onu kötü yönde kullanmış veya ona saygısızlık etmiş olsa de irade -ne olursa olsun- insandan asla vazgeçmez. İrade esas itibariyle, insanın yaptığı her hatadan geri dönebilmesine imkân sağlayan ve kimsenin onun elinden alamayacağı geri dönüş biletidir. Bu biletin geçerlilik süresi son nefese kadardır. İnsan bu şansını her zaman için kullanma hakkına da yetkisine de haizdir.
…
Yazının merkezinde insan ve onun hayatını en çok etkileyen şeylerden biri olan aşkla ilgili şeyler yazıldığında girizgâhın biraz uzun olması da kaçınılmaz oluyor. Bu yazdıklarımın ışığında tekrar aşka odaklanarak yazıma devam etmek istiyorum.
Aşkı tanımlamak isteyenlerin birçoğu, onun çok yönlü boyutlara sahip farklı yüzlerinin olduğunu, her insana göre farklı algılandığını bundan dolayı da tam olarak tanımlanmasının mümkün olmadığını ileri sürerler. Bugüne kadar aşkın tanımlamaya gayret edenlerin en büyük yanılgısı onu tek bir odak noktasına göre tanımlamak istemeleri olmuştur. Çünkü aşkın ne olduğunun tarif etmeye geçmeden önce, aşkın ne için talep edildiğinin ve bu talebin de vücudun hangi organı için olduğunun bilinmesi gerekir.
İnsan aşkı temel olarak iki organından biri için ister. Bu organlardan birisi kalp diğeri de cinsel organdır. Aşk gibi, asırlardan beri yere göğe sığdırılamayan, neredeyse kutsal sayılabilecek ve hak etmediği kadar yüceltilmiş bu duygunun bu kadar basite indirgenmesi bazı kişiler tarafından doğru karşılanmayabilir. Bunun yanında aşkın hatırı için şiirler, romanlar, destanlar yazılmışken onu konu alan binlerce film yapılmış ve yüzlerce tiyatro oyunu oynanmışken bu tarz bir yaklaşım belki biraz yadırganabilir. Zira aşkın uğruna ruhsal dengelerini kaybedenler hatta konuyu iyice abartarak canına kıyanlar dahi olmuştur. Tüm bunlar tartışmasız bir şekilde ortada iken benim tutup da bu kadar kaba bir sınıflama yapmamın tuhaf karşılanabileceğinin de farkında olduğumu belirtmek isterim. Herkesin ne düşüneceğini, bu sözlerimle ilgili nasıl bir yorum yapacağını bilemem ama aşk ile ilgili tasnif bana göre bu şekildedir.
Şimdi tezimi doğrulamaya çalışayım. Eğer bir kişi aşkı cinsel organı için istiyorsa o zaman aşkı şu şekilde tanımlayabilirim. Aşk; İnsanın üreme ihtiyacı için doğasında zaten var olan hormonların, ilgi duyduğu kişinin çekici bulunmasının akabinde salgılanmasıyla ortaya çıkan içgüdüsel bir tepkidir. Bu tepki o kadar güçlüdür ki çoğu zaman insanın mantıklı kararlar almasına yani aklın duygularının kontrolü altına girmesine neden olur. Duyguların aklın önüne geçmesi yani aklın geri plana atılması nedeniyle insanlar bazen tüm hayatlarını olumsuz yönde etkileyecek çok yanlış kararlar dahi alabilirler. Bu tanıma uygun aşkta, beden ve nefs için işler yolundadır, her şey istenile şekildedir ancak ruhun, aklın, iradenin durumları hiç de iç açıcı olmaz. Böylesi durumlarda insan eninde sonunda maddi ve manevi sıkıntıların içine düşer. Bu sürecin sonunda insan, hesap edemediği birçok acıya katlanmak zorunda kalır ve işin en başında iradenin yanlış yönde kullanmanın bedelini işin sonunda ağır bir şekilde öder.
Cinsel organ için istenen aşkta, duyguların şiddeti ve insanın karşısındaki ile ilgili ileriye dönük ciddiyeti geçen zamanla ters orantılıdır. Yani hormonların salgılanmaya başladığı ilk zamanlarda oluşan istek çok güçlü, duygular da çok yoğundur ancak bu durum her geçen gün duyulan hisler açısından olumsuz yönde değişmeye başlar. Sadece cinsel istek temelinde oluşan bu duygu ve onun sebep olduğu kontrolsüzlük hali cinsel temas gerçekleştikten sonra farklı bir şekle bürünür. Bu süreç içinde duyguların gücü bir müddet daha devam etse, ilgilin devamı için taraflar farklı yol ve yöntemler denese veya en baştan başlamakla ilgili gayretler olsa dahi tüm çabalara rağmen duygu ve ilgi yoğunluğu zayıflar ve taraflar arasında eninde sonunda ayrık durumu gerçekleşir. Ayrılık hali fiziksel olarak olabileceği gibi zihinsel olarak da yaşanabilir. Mesela taraflar aynı evin içinde yaşasalar, aynı yatakta yatsalar bile aralarında ayrılık gerçekleşebilir. Eşlerin birbirlerine sırtlarını dönmesi aralarındaki mesafesinin dünyanın çapı kadar olmasına neden olur. Baştaki düğmenin yanlış iliklenmesinin akabinde diğer düğmelerin de yanlış iliklenmesi örneğinde olduğu gibi süreç hiçbir zaman olumlu yönde ilerlemez. Zira yanlış bir harita ile çıkılan yolla doğru bir hedefe ulaşılması mümkün değildir.
İnsanın fıtratında var olan, elde edilen şeyin sıradanlaşması ve sıkıcı hale gelmesi durumu böylesi ilişkilerde mutlaka ortaya çıkar. Bu tip tercihlerde zamanla heyecanının kaybolması, tarafların arasındaki sıcaklığın soğuklukla yer değiştirmesi, ilişkinin başında hayatın tek anlamı gibi görünen bu hislerin sonradan pişmanlığa dönüşmesi bilinen hallerdendir.
Böyle şeylerin yaşanmasının en önemli sebebi duyguların aklı bastırması yani duygusallığın aklın önüne geçmesidir. Çünkü duygular bencildir, kısa vadelidir, hevesi kalıcı hislerle karıştırır, geleceği umursamaz ve kendisinden taraf olan insanın, uzun vadede alacağı maddi ve/veya manevi hasarı da asla hesaba katmazlar. Bazılarının aşka bir ömür biçmesinin, evliliğin aşkı öldürdüğünü iddia etmesinin veya aşkın geçici olduğunu söylemesinin temelinde cinsel organ için istenmiş aşk vardır.
En başta geçici hevesler için taraflarca gizli veya açıkça onaylanan bu tarz bir ilişkinin uzun vadeli bir şeye dönüşmesini beklemek zaten abesle iştigaldir. Zira bir kişiyi sadece cinsel organı için isteyen birinin ondan önce başka birini de aynı amacı için istemiş olması mümkün olduğu gibi ondan sonra da bir başkasını aynı amacı için isteyecek olması da pekâlâ mümkündür. Böyle bir ilişki tarzını tercih edenlerin tek amaç cinsel tatmin olduğu için kalpmiş, duygularmış, aile değerleriymiş, toplumsal veya bireysel ahlak kurallarıymış, neslin korunmasıymış veya bu süreç içinde veya sonrasında karşı tarafın yaşayacağı sarsıntılarmış… Bunların hiç birine aldırış edilmez, bu tip hususlar dikkate alınmaz veya hiç birisi anlamlı şeyler olarak görülmez. Taraflardan birinin veya her ikisinin akılla değil de içgüdüleriyle hareket etmesi sonucu ortaya çıkan durum genellikle sadece bir çiftleşme talebinden ibarettir. İnsani değerlere göre değil de hayvani içgüdülerle ortaya çıkan bu durumun sonucunun da insani olması zaten beklemez.
Şimdi de diğer seçeneği yani aşkın kalp için istenmesini ele alalım. Aşk kalp için isteniyorsa onu da şu şekilde tanımlayabilirim. Aşk; taraflardan birinin veya ikisinin de duygularını saygı ve şefkat çerçevesinde yönlendirilmesiyle karşı tarafta bulunan kişiyi insani ve ahlaki değerler göre sevebilmesidir.
Bu şekilde tanımlanabilen aşkın rehberi akla saygısızlık etmeyen duygulardır. Akıl temeli üzerine kurulan böyle bir ilişkinin yapı taşları duygudaşlık (empati), adalet, saygı, merhamet, değer verme, karşılık beklemem, tercihlere anlayış gösterme, güven duyma ve güven verme, özgürlük içindeki aidiyet hisleridir. Böyle bir aşkın kalıcı ve güzel olmasının diğer bir unsuru da tarafların birbirlerini olduğu gibi kabul etmeleri yanında birbirlerini değiştirmeye değil de geliştirmeye çalışmalarıdır. Bu tip bir aşk uzun ömürlü, her iki tarafı da mutlu eden, her anı güzelliklerle yaşanan ve bitmesi asla istenmeyen ahlaki ve insani yapıya uygun olan aşktır.
Bazı durumlarda aşk başlangıç aşamasında sadece cinsel organın isteğine göre talep edilmişken daha sonraki süreçte kalp için istenecek hale gelebileceği gibi, bunun tam tersi de olabilir. Herkesin bulmayı hayal ettiği yaşamak için can attığı ve onu elde edebilmek için çok şeyi feda etmeye razı olacağı ve adına ‘gerçek aşk’ dediği şey ise aşkın cinsel organ ve kalp arasındaki dengenin sağlanabilmesi sonucunda yaşanan aşktır. Aşkın sadece cinsel organ için istenmesi nasıl ki ruhsal ve bedensel dengenin bozulmasına neden oluyorsa sadece kalp için istemesi de ruhsal ve bedensel dengenin bozulmasına neden olur.
Bu açıklamalardan sonra aşkı kapsama alanı ve temel unsurlarına göre tekrar ele aldığımda onu şöyle tanımlayabilirim. Aşk; insanın cinsel ihtiyacını azami derecede karşılayabildiği, bu ihtiyacı için muhatapların karşısında olan kişiden başka birini aramaya gerek duymadığı ruhsal açıdan tarafların birbirlerinde huzuru, güveni, sükûneti ve insani değerleri bulabildiği insan fıtratına uygun sevme halidir.
Gerçek aşkın en önemli göstergesi tarafların ruh eşlerini bulduklarını hissetmeleridir. Bu halin gerçekleşmesi de ayrı, ayrı var olmuş iki farklı ‘Ben’in uzlaşma ve adaletle ile bir potada eritilip tek bir ‘Sen’ de buluşması ve akabinde de ortak ‘Biz ’in oluşturulabilmesi ile mümkün olur. Böyle bir aşk insanın ruhuna huzur verir, bedensel ihtiyaçlarının tatmin eder, tarafların güvenme hissini yaşamalarını sağlar, iki taraf için de başka bir seçenek aramayı sona erdirir.
Aşkın zarafet ve asalet içinde yaşanması, zaman içinde fiziksel özelliklerin önemini yitirmesine var olan veya süreç içinde ortaya çıkan noksanlıkların görmezden gelinmesine neden olur. Tarafların birbirlerini her halleri ile sevmeleri, kimsenin bir başkası ile kıyaslanmasının da önüne geçer. Böyle bir durumda hiç kimse karşındakinin yerine başka birinin ikame edilmesini veya başkanın bulunmasını aklına bile getirmez. Bu tip bir aşkın ömrüne sınır biçilmez, eskimesi beklenmez çünkü o kalıcıdır, güvenlidir, huzur vericidir, mutluluk kaynağıdır ve her zaman için tazedir.
Aşkın, çok güzel ve özel bir şekilde yaşanması mümkün iken neden bu kadar sorun ortaya çıkar? Bu sorunların asıl kaynağı nelerdir? Bunlar nasıl bertaraf edilebilir? Şimdi de bu soruların cevaplarını vermeye çalışayım.
Yukarıda tanımla ilgili kısımlarda yapmış olduğu ayrışmaya tekrar döndüğümüzde bu soruların cevaplarının da kolayca bulunabileceğini söyleyebilirim. Aşkla ilgili tüm sorunların kaynağı taraflardan birinin veya ikisinin birden, aşkı hangi organları için istediklerini tam olarak bilmemeleri veya bildikleri halde gizlemeleridir. Böyle bir durumda şunlar ortaya çıkar; Sapla saman birbirine karıştırılır, aşkı cinsel organı için isteyen taraf samimiyetten uzak yalanlar söyleyerek aşkı kalbi için istediğini söyler, aşkı kalbi için isteyen de bu konuda yeterince olgunlaşmadığı yani insani açıdan istenilen gelişmişlik seviyesine ulaşamadığı için sevmeyi eline yüzüne bulaştırır.
Her ilişkide olduğu gibi aşk hususunda da her şeyin heba olmasının en önemli nedeni yalandır. Bu konudaki yalan gerek kişinin kendisine gerekse karşısındakine yönelik olsun eninde sonunda aynı yıkıcı etkiyi ortaya çıkarır.
Ayrılıkların, aldatmaların, şiddetin, pişmanlıkların, hayal kırıklıklarının, zaman kayıplarının, fiziki veya ruhsal sarsıntıların ve daha sayılabilecek birçok olumsuz durumun nedeni en başta söylenen yalanın süreç içinde büyümesi ve yeni yalanların söylenmesini mecburi hale getirmesinin sonucudur. Yalan doğurgandır. Her yalan yeni bir yalanı doğurur. Her yalan kendisinden bir önceki yalanın yavrusu, kendisinden sonra gelecek yalanların da anasıdır. Onun için yalanın küçüğü büyüğü olmaz. Yalanın pembesi, beyazı, grisi masumu, zorunlusu, hayırlısı yalanı filanı da olmaz. Kimse yalana maskeler icat edip onu masum hale getirmeye kalkışmasın çünkü yalan yalandır. Yalanın kendisini korumak için şeffaf tuzaklarının olduğu asla akıldan çıkarılmamalıdır. Bu şeffaf tuzaklar ile ilk önce onu ilk kez söyleyeni kandırır. Gerisinin çorap söküğü gibi gelmesi de herkesin malumu.
Taraflar sürecin en başında samimi ve doğru şekilde aşkı ne için istediğini karşı tarafa belirtmeli, karşı taraf da bunu bilerek taraf olmalı ya da taraf olmayacağını açıkça beyan etmelidir. Zarafetmiş, asaletmiş, romantizmmiş… Bunların hiç biri tarafların esas amacını gizlemesine ve asıl niyetinin üzerin örtmesine yetmez ve onları mutsuz sona doğru gitmelerine de engel olamaz. Olumsuz şeylere neden olacak bir yaklaşımın en başta süslenmesinin kime ne faydası olabilir ki? Bunu deneyenlerin yani aşkın temelini yalanlar üzerine kuranların hali dün ortadaydı, bugün ortada yarın da ortada olacaktır. Yalanla başlayan hiçbir ilişki doğruyla sonuçlanmaz, yalanın fıtratı gereği istenilse dahi sonuçlanamaz. Ne kadar zorlanırsa zorlansın, ne kadar menfaatle desteklenirse desteklensin, ne kadar mecburiyetlerle kuşatılırsa kuşatılsın sonuç mutlaka hüsran olacaktır.
Özetle söylemek gerekirse, şefkatin, anlayışlı olmanın, saygınlığın, huzurun, güvenliğin ve sonuç itibariyle ruhsal tatminin yaşandığı ilişkiler tarafların aşkı kalpleri için istemelerinin sonucudur. Unutulmamalıdır ki kalp için istenmiş aşkta cinsel tatmin de mümkün olabilir ancak sadece cinsel tatmin için istenmiş aşkta kalbin huzur bulması mümkün değildir. Kalp için istenmiş aşk, insanın içinde var olan tüm unsurların huzura kavuşmasını sağlar. Bu tip bir aşk uzun ömürlü, saygın, sevgi dolu, her zaman yeni, her geçen gün tazelenen ve dışarıdan ekstra desteğe muhtaç olmayan yani kendi kendini imar ve inşa ettiği gibi süreç içinde de kendisini onarabilen aşktır. Böylesi aşklar simya gibidir. Taraflar en başta sıradan kişiler olsa da yaşadıkları aşk sayesinde birbirlerini altına dönüştürler.
Bu konuda elbette daha fazla şeyler yazmak daha kapsamlı sözler ilave etmek mümkündür ancak yazının kıvamını bozmamak ve insicamını zedelememek için bu kadarıyla yetinmek istiyorum. Yazının sonunda bu konuda en yetkin insanlardan bir olan Yunus Emre’ye kulak verelim bakalım konumuzla ilgili ne söylemiş; ‘Aşk geldi, cümle eksikle tamam oldu’, demiş. Ne de güzel söylemiş. Vesselam.
ÖĞRENCİ
İsteğim bilgili olmak. Yer yüzünde ne varsa öğrenmek. Göktekileri yeterince kavramak, bilimi doğayı anlamak.
MEPHISTOPHELES
Doğru yoldasınız öyleyse dağıtmayın eğlencelerle kendinizi.
GOETHE- FAUST
İnsanlığın tüm tarihinde “bilgi” denilen şeyin ortaya çıkmasıyla beraber insanın rahatı da ortadan kalkmıştır. Eski bir söylenceye göre insanların rahatına düşman bir tanrı tarafından bilgi Mısır Tanrılarından çalınıp, Yunan Tanrılarına verilmiştir. Antik çağdan günümüze en yoğun tartışılan şey bilgi olmuştur. Çünkü bilgi üzerindeki bu tartışmaların amacı hep gelecekte “İyi bir yaşam kurmak” düşüncesi olmuştur. Genel anlamıyla bilgi öznel ile nesnel arasındaki ilişki sonucu elde edilen zihinsel bir birikimdir. İnsanın bütün uğraşlarıyla bulunduğu nesnel dünyanın kendisi ile arasındaki düşünsel üretimdir. Bilginin genel tanımı yapıldığında belli başlı üç kriter vardır: özne-nesne-bilinç ilişkisi. Özne bilinçli varlık olarak insanın kendisidir. Nesne ise, bilinçli varlığın algıladığı yeni bilinen her şeydir. Yani nesneler dünyasında tarihsel materyaller dil, yazın belgeleri, matematik problemleri, hatta insanın kendisidir. Sosyal ve ekonomik fenomenlerin bütünüdür. İlişki ise bunlar arasında kurulan bağlantılardır. Fakat özne bilmeye çalıştığı nesnel dünya karşısında ilgisiz kalmamıştır. Özne-nesne arasındaki ilişki felsefenin, sanatın, edebiyatın, yani bu bilgi üretimlerinin ortaya çıkmasını bilginin ne olduğunu ne anlama geldiğini insanlık rahatını bir tarafa bırakarak bir disiplin olarak bu bilgileri kendi önüne koymuştur.
*İnsanlık tarihinde kitap okumanın ve bilginin önemi üzerine en güzel vurguyu yapanların başında Bacon gelmektedir. Bacon, bundan birkaç yüzyıl önce bilginin önemi üzerine yaptığı değerli tespitler bugün için aynen geçerlidir: “Okumak olgunlaştırır, konuşmak ustalaştırır, yazmak ise bilgiyi somutlaştırır. Tarih bilinci insanı bilge kılar, şiir iç zenginliği, felsefe ve mantık ise yaşamı ve konuşma ustalığını öğretir.” Demek ki insanlığın düşünsel biçimi üç temel üzerinde yükselir: Düşünce, konuşma ve yazı buna tefekkür diyebiliriz. Bu üç temel şey arasında hem öznenin kendi iç birikimi, hem de özenin öneme aldığı şeylerle olan iletişimi açısından bütünleştirici ilişkisi vardır. Öznenin kendi iç dünyasına ancak kendi öznel şartlarıyla sınırlandırılmış zihinsel bir serüvene çıkmasıdır. Düşüncenin öznenin iç dünyasında oluşarak birikmesi bunun aktif bir konuşmaya dönüşmesi, öznenin özgür bir şekilde muhataplara ulaştıracağı bilgiyi dil mekanizmasıyla araçlarını kullanarak aktarır. Bu aktarımda fantezilerin kelimelere aktarılması düşünce kalıpları içerisinde elde edilen bilginin bir düşünce gücüne dönüşerek muhatap aldığımız nesneler dünyasına aktarılır.
*Burada anlatıcının farkı aktif olmasıdır. Edilgen ise dinleyicidir. Edilgen aynı zamanda pasif bir dinleyici değildir. Onun özelliği aktif bir konuşturan olmasıdır. Çicero deniz dalgalarını muhatap almıştır. Bu durum Çicero’da konuşma ve hitap etme becerilerini geliştirmiştir. Sözgelimi burada özne bir ormanı, kayalıkları ve ya bir çiçeği, bir ırmağı muhatap alabilir. Bilgimizi hitaba dönüştürmek için bir muhataba bir ötekine ihtiyacımız vardır. Yoksa bilgimiz kendi başına kaldıkça hiçbir anlama dönüşmeyecektir. Bu nesneler dünyasında farklı bilinçlerin, kültürlerin karşısında bilgimizi paylaşarak aktaracağımız ötekini bir konukseverlik içerisinde kabullenmeliyiz. Bu aynı zamanda otoriter zihniyete, ön yargıya, tek boyutluluğa, zorbalıklara konukseverlik duruşumuz bir tavır almaya dönüşecektir. Descartes’ın popülerleşmiş bir sözü: “Düşünüyorum öyleyse varım.” Bu sözü şöyle dönüştürebiliriz, okuyorum öyleyse varım. Okumanın karşısında insanın bir varlık olarak kendisini duyumsaması yadsınamaz bir gerçekliktir. Tabii ki burada nasıl bir okumadan söz edebiliriz: popülist okuma değil. Bilginin bilgisini veren tutarlı, üretken okuma, varoluşumuza sebep olacaktır. Okumak yaratmaktır birazda yaşamak ve ölmektir. Özellikle nedensiz değildir söz konusu ölmek. Bedel ödemeden ölmez insan. Bir varlığın yerine başka bir varlığı koymak yok etmektir. Onun için kuşkusuz bir ölmek sanatı vardır. Bu sanat sahiplenici ile sahiplenen arasındaki ikilemi yıkarak bizi bir yaşayan gerçeklik haline dönüştürür. İşte insan ödeyeceği bedel karşısında baş kaldıran okur olabilir. Okur İnsan bir başkasını gerçekleştirmek için egosantrik (Ben merkezci) yanından uzaklaşması gerekir. Hiçbir şeyden kötü yönden etkilenmeyecek gibi görünen, tasadan, endişeden uzak bir dinginlikle yavaş yavaş bir varoluşu belirginleştirir. Bu varoluşun kendi mantığı kendi üstünde yoğunlaşmasıdır.
*Okumak bireyin yaşamında içine düştüğü bunalımlardan analizler yapması yaşamın getirdiği tıkanmaların önünü açmasını yaratıcılığını iyileştiriciliğini tıpkı doğru vitaminle, proteinle, mineralle beslenmek nasıl ki insanı sağlıklı kılıyorsa, doğru ve sağlıklı okumanın insan beynine kazandırdığı sağlıklı bilgide aynen vitamin, protein, mineral gibidir. Burada Ovideos’un incelikli bir sözünde, kitapların insanın sağlığı için önemli bir iksir olduğunu ne güzel ifade etmiştir: “Kitaplar aklın ilacıdır.” Kapitalist uygarlığın yarattığı hastalıklardan, yıkımlardan, yozlaşmalardan, çürümelerden insan kendisini arındırmak için değişiklikler yaparak bu değişikliklerden birincisi yaşam tarzını ve diğeri ise düşünme kalıplarını değiştirmektir. Bu bağlamda insanın karşılaştığı zorluklara çözümleyici cevaplar bulmak için kendisine olan ilgiyi artırır. Bu durumda insanın alt beni olan paradigması harekete geçer. Paradigmalar insanın kendisindeki beğenmişlik, açgözlülük, budalalık, hırs ve ihtiras gibi bozukluklar psikanalitik bozukluklar değildir. Bunlar ancak kendi çıkarını gözetmeye ant içmiş bir uygarlığın egemen yanılsamalarıdır. Paradigmamız, bir başka deyişle olaylar, durumlar ve kişiler arasında tavır alışın fotoğrafını belirleyen kişilik anatomimizdir. Burada paradigmamızı doğru kanalize etmek için, doğru okumalar yaparak sağlıklı bilgi vitamini ile besleyerek yönümüzü doğru belirleyecek pusulamız olacaktır.
*Platon, insanın bilgi severliği yanında, para sever ve güç sever yanını da işaret eder. Bilgi erdemi simgeler, para ve otoriter güç ise daha çok erdemsizlik üzerine kuruludur. Kötülük iyiliğe göre, bencillik, erdeme göre daha çekici olduğu muhakkaktır. Böylece birincilerin pratikte daima yürürlükte olduğu, ikinciye galip geldiği sosyolojik bir gerçek halini almış bulunuyor. Öyle olmasaydı Kafka’nın ünlü “Değişim” adlı eserinde anlattığı gibi bir aile içinde yaşayan ve ailesi için eve gelir getirirken, rağbet gören, el üstünde tutulan evin biricik oğlu Gregor Samsa bir sabah böceğe dönüşünce kendi ailesi tarafından vurulup ölüme terk edilebilir miydi? Bu insan oğlunun yarar ve çıkar karşısındaki eylemini simgelemek açısından ibret verici bir örnektir. İngiliz siyaset bilimcisi Thomas Hobbes’un “İnsan insanın kurdudur” deyimini bile gölgede bırakıyor. Böylelikle insanın yararsız bir yaratığa dönüştüğü takdirde kendi kardeşi bile ona düşmandır. Burada kapitalizmin insanı nasıl kirlettiği, insanı kendi beninden kopartıp kişiliğini pazara düşürmesi insanı kum tanesi gibi küçülterek kendiliğinden olan bir şey değildir. Bir kültürün, bir bilginin, bir eğitimin insanı bu dramın batağına gömmüştür.
*Herkes bir şey ister ama bazıları daha fazla ister. Rousseau “İnsan en doğal haliyle insandır” der ve çıplak haliyle doğal insanı toplumsal insanı anlamak için bir başlangıç noktası olarak kabul eder ve çıplak haliyle doğal insanı anlamak için onu bir araç olarak kullanır. Böyle bakınca insan kültürlendikçe, bilgi yüklendikçe yani kısacası sonradan öğrendikçe “insanlıktan çıkar” insanlıktan çıkmanın bugünkü yargılarımızla pozitif ve negatif sonuçları vardır. Diğer bir deyişle insan öğrendikçe insanlığından çıkabileceği gibi daha da insanlaşabilir. Bu bağlamda insanlaşmak ya da insanlıktan çıkmak adeta yarı yarıya insanın elindeyken bir o kadar da elinde olmayan koşulların etkisi altındadır. Herhalde eskiden beri bazı filozofların ve psikologların “insan iyiliklerin ve kötülüklerin toplamıdır” derken vurgulamak istedikleri şey bu olsa gerek. Demek ki, insan okudukça bilgilendikçe kendi içinde bir kişilik çözümlemesi yaşar. Sözgelimi Herman Hesse “Bozkır Kurdu”nda insanın içinde insanlaşmış yanıyla bir de kurtlaşmış yanı vardır. insanlaştığı zaman kurt yanını, kurtlaştığı zaman insanlaşmış yanını seyrederek hüküm verir, pusuda bekler. Çok az zamanlarda bu iki yanı barışık duruma geldiğinde güç kazanıyor. İnsan kendisini ısıran şeyin sadece kurt olmadığını içinde ayrıca tilki, ejderha, kaplan, maymun ve cennet kuşu da oturduğunu görmüyor. İçindeki gerçek insanın, sahte insan tarafından ezildiğini mahpus tutulduğunu fark edemiyor. İnsanın insanlaşan yanıyla bir de hayvanlaşan yanı vardır. Bu yan kurtsa sorun yaratıyor. Başka (tilki, maymun, balık, yılan, cennet kuşu, kaplan) hayvansa sorun yaratmıyor. Bazen insanların başarıya ulaşmalarına mutlu olmalarına yardımcı bile olabiliyor bu yanları.
*Bugünün insanı korkunç sayılabilecek bir bilgi bombardımanının altında yaşamaktadır. Bugün kendisine verilen bilgi onu tam cezbederken bunun üzerinden belki yirmi dört saat geçmeden yeni bir bilgi önüne sürülerek bir önceki bilginin hiçbir özelliği kalmamaktadır. Böyle hızlı bir bilgi akışı içerisinde İnsan zihni bir çöplüğe dönüşmüştür. Bugünün iletişim aygıtları (televizyon, sinema, müzik, edebiyat) insanın beynine her tür şeyi ekip biçebileceği bir tarla haline dönüştürmüştür. Halbuki gerekli olan nitelikli okumak; insanın içinde geniş bir yer açabilmelidir. Bu açılan yerde oturup derin bir soluk almalıdır. Bu içinde ya açtığı yerde eğer bir su birikintisi varsa, bu birikintinin önünü açıp ırmaklara kavuşmasını sağlamalıdır. Eğer bir yerde gök çökmüşse ellerimizle yukarıya iterek düzeltmek. Okumak insana kendi içinde kendisini görmesine, kendi içinde seyahatlere çıkarmalıdır. Bütün iyi kitapları okumak bu eserlerin yazarı olmuş, geçmiş yüzyılların en değerli insanlarıyla sohbet gibidir.
*Kaliteli okumanın tinsel hayatımıza oynayabileceği hem temel, hem de sınırlı rolünün en güzel özelliklerinden biri budur. Yazarın bilgeliğinin bittiği yerde bizimkinin başladığını çok iyi hissederiz. Bilgi sağlığı açısından insan nasıl bilgisiyle mutlu olabilecek ve bilgi sağlığı bozulan toplum sözcüğü yalnızca tıbbın “Tekelinde olan bir araştırma alanı değil.” Ruhbilimin, sosyal psikolojinin, insan bilimlerinin ve felsefenin de ilgi alanıdır. Böylece Nörolojinin, biyolojinin de sorgulayıcı alanına girmektedir. Bilgi kendi başına durduğu sürece ne yararlıdır ne de zararlıdır. “Bilgili olmak da olumlu bir insan özelliğidir.” Önemli bir sorunsal olarak nasıl olmalıdır ki bilgi bizi insan gibi insan haline getirecektir?” “Sağlıklı bir insan olmamıza nasıl katkıda bulunacaktır?” Öğrenmeye geçiş yaptığımız zaman yaşamla ilişkimizi olumlu yönde geliştirecek, dirençli, sabırlı, huzurlu olabileceğimiz ve yüzleştiğimiz sorunları yılmadan cesurca üstesinden gelmeye çalışabileceğimiz bilgilerle ilişkilerimiz nasıl olmalıdır? Mesela çokça kitap okumak, çok da bilgi edinmek bunun oburluğuna kendimizi teslim etmek değildir. Edindiğimiz her kitabı okumanın bilgilerimizi eleştirmeden, irdelemeden, onlara seçenekler sunmaya uğraşmadan hayatın neresi aydınlanabilir ki? Yaşadığınız çağda, bilgi sağlığı bozuk insanların hızla çoğaldığı bir zamandayız. Bunu en güzel ifade eden Ahmet İnam’ın şu satırlarıdır:” Bilgi sağlığı bozuk insanlar, kolayca aldatılabilir, yönlendirilip, etki altında bırakılabilir. Bilgi sağlığı bozuk insanlar bilgiyle mutsuz, bilgiyle kaygılı, bilgiyle yılgın, çökkün, sabırsız, kıskanç, kafası karışık, birisiyle zayıf iradeli, bilgiyle mızmız insanlarıdır. Elbette, kibirli bilgiyle kasıntılı, kendini beğenmiş edepsiz, ölçüsüz, dengesiz, bilgiyle kaba küçümseyici insanlar da vardır.” Papağanlar gibi bilgiyi körü körüne edinip soru sormayan eleştiri yapmayanlar başarısızdırlar.
*Okumak bizim için büyülü bir anahtardır. Bizim, içimizdeki derinliğine nüfuz edemeyeceğimiz yerlerin kapılarını açan, yol gösterici olduğu müddetçe yaşamımızdaki rolü kalıcıdır. Okumak insanın kendine giden aklının ucundan geçmeyen yolları bulmasıdır. Burada kastedilen okuma elbette yarışma programlarının o klişeleşmiş popüler lafı “boş zamanlarınızda ne yaparsınız?” Budalalığına verilen yanıttaki türden bir okuma değildir. Yada son yıllarda kitaba biraz bulaşmış her yaştan insanı bir salgın gibi kuşatan ve evlerindeki kitaplığını elli altmış kitaba indiren ucuz ve çok satan “korsan kitap” okumaları değil. Burada bestseller kitaplar yani diğer adı çöp kitaplar, bir kez okunduktan sonra çöpe atılacak ve bilgisizliğin bilgisini veren kitaplardır bunlar. Tüketim toplumu bu alanda bir moda evinde kendine; insanlara sığlığını derinlik gibi gösteren, bir günde bitirilip iki günde unutacağı zamana yayılmış iletişim aygıtlarınca dayatılan değerler bütünü tıpkı bir dişi kanser gibi çoğalarak dünyayı kuşatmasına benzetebiliriz. Sorgulanmayan değerlerin çoğaldığını görüyoruz ve öyle bir yayılıyor ki, giyim, kuşam, edebiyat, müzik gibi birçok alanda bunun yanılsamalarını görüyoruz. Bunlar haz verici bir şekilde dayatılıyor, insanları incitmeden ve sonuçta buradan tek tipleşen ve aynileşen insan yığınları küresel bir projedir.
*Aslında kastedilen asıl okuma, okurun neredeyse hücrelerine kadar nüfuz edeceği İnsanın bütün benliğini kuşatan bir okuma olmalıdır. Yazılanların halka halka genişlediği, bilgi sahibi oldukça insan da boşluklar yaratan her Kitap yeni bir coşku ve sorumlulukla başka kitaplara yönelmesini sağlayan zamanı bir panik halinde yaşatan okumadır. Öğrendikçe bileceği yerde şaşkınlığını büyüten ya da insanı bir gizemden kurtarırken binlerce yeni gizemin kapılarını aralayan, insanın kısacık ömrüne bütün bir insanlık tarihinin o dehşetli macerasını bütün zamanlar tarihindeki acılarını insan yapısına sığdıran akıl almaz bir çoğalma olmalıdır. Her türlü baskıyı, korkuyu, otoriteyi tek bir cümlede gülünç aptal ve zayıf kılacak bir güç ve gönül yüceliği yaratmalıdır. İnsan bir bilgi palyaçosu olabilmelidir. İnsan doğasında sevgiden daha güçlü bir enerji bulunmaktadır. Bu enerjinin adı kin, öfke, nefret enerjisidir. İnsan bu enerjisine sahip çıkmak zorundadır. Çünkü bu enerjiyi kendimizi ve dünyayı değiştirmekte kullanmalıyız. Yoksa en basit kişiselliklerde olura olmaz durumlarda küçük hesaplarda kullanırsak felaketler doğmasına sebep oluruz. Söz gelimi nasıl ki birinin tavuğu birinin tarlasına girerse ve bunun üzerinde başlayan sürtüşmeler, vurmanın vurulmanın sonucunda facialar yaşanıyor çünkü bu durumlar İnsanın içine düştüğü cehaletidir. Öfke, kin ve nefret enerjinizi doğru yönlendirebilmek için birey ve toplumun kendisine vereceği nitelikli eğitimle sonuçta bu enerji doğru yerlerde doğru zamanlarda kanalize edilecektir.
*Dostoyevski, insanı ele alırken olağan insanlar ve olağan dışı insanlar diye iki ayrı açıdan bakmıştır. Olağan insanı şöyle anlatmaktadır:” Olağan insanlar yer içer neslin devamını sağlarlar. Ama asla, mutlu ve başarılı olamazlar. Çünkü bunlar korkaktır bu nedenle riske girmezler. Riske girmeyince acıyla da karşılaşmazlar acıda çekmezler. Acı çekmeyenler mutluda olamazlar. Oysa olağan dışı insanlar büyük riskler yüklenirler ve büyük acılar çekme potansiyeline sahiptirler. Bu yüzden büyük mutluluklar büyük acılar yaşarlar; büyük başarılara ulaşırlar. Olağan insanların elinden gelse kıskançlıklarından ötürü bu olağan dışı insanları asarlar.” Gerçek manada Sokrat bir olağan dışı insandı. Onun şu önemli vurgusu bizleri yüreklendirmektedir:” Ben insanlara haksızlık yapacağıma haksızlığa uğramayı tercih ederim.” demiştir. Çünkü hayatında haksızlık yapanın haksızlığa karşı bir davası olamaz. Ancak haksızlığa uğrayanın haksızlığa karşı bir davası olur. İnsanı olağan dışı insan olmaya aday yapacak bilgilenerek kendi içinde aydınlanarak yaşayacaktır. Bilgi insanı köşeye sıkıştıran, insanın canını acıtan, insanı silkeleyen bilginin tadı da “acıysa” bu acılığa katlanmalıdır. İnsan bu “acı bilginin” efendisi olması için çalışmanın kölesi olması gerekir.
*Popüler kültürün galebe çaldığı bir zamandayız. Burada, nitelikli ve niteliksiz okur olmakla karşı karşıyayız. Günümüz insanının ne okuyup okumayacağını, kime benzeyip benzemeyeceğini, kimi sevip sevmeyeceğini, kimden nefret edip etmeyeceği, nasıl yaşayıp yaşamayacağını ekranın büyüsüne aldanarak kendini kurgulamaktadır. İçinde bilgi değeri olmayan insanı “edebiyatın geçmişiyle geleceği” arasında götürüp getirmeyen kitaplara yönelmeler niteliksiz okur kitlesini yaratmıştır. Nitelikli okur kendini bilendir. İnsanlığın geleceği hakkında kuram yapan, edebiyatın geçmişi ile geleceği arasında yolculuklar yapandır. Bu bağlamda Hilmi Yavuz’un önemli vurgusu nitelikli okur olmaya ışık tutmaktadır: “Dünya kurmaca ise bunu edebiyat kitaplarından öğrendim, dünya gerçeklik ise bilim kitaplarından, dünyanın us olduğunu felsefe okuyarak, imgelem olduğunu şiir okuyarak öğrendim. Dünyanın bellek olduğunu bana öğreten de tarihtir.” diyor.
*On ikinci yüzyılın sonlarından başlayarak kitap ticari bir meta olarak kabul görmeye başlandı. Değerlerini tefecilerin onları paraya karşılık kabul etmelerinden belliydi. On beşinci yüzyıla gelindiğinde ticari açıdan önemli fuarlar kurularak (Frankfurt ve Nördlingen fuarları) alım satım malları olarak görülmüştür. Fransız devriminden sonra lordların, soyluların özel kütüphanelerine el konulduktan sonra ulusal kütüphaneler kuruldu. Bu kütüphanelerden yararlanmak oldukça zora sokulmuştur. Okuma sürelerinin kısa tutulması, özel giysiler şart koşulması halkın ulusal kütüphanelerle bağlantısı kopmuştur. Böylelikle kitaplar tozlu raflarda çürümeye, rutubetli ortamlara, farelere teslim edilmiştir. 1800’lü yıllarda Paris Üniversitesi’nde matematik profesörü olan Kont Libri, okumaya ve kitaba olan tutkusu aynı zamanda onu tarihin en büyük kitap hırsızı yapmıştır. Libri’nin yaşadığı dönemde büyük kütüphanelerden çaldığı kitapları topluma kazandırdığı için bir takım politikacılar tarafından, yazarlar, aydınlar tarafından desteklenmiştir. İnsanı kitap çalmaya iten şey, kitap açlığı bilgi açlığıdır. Çaldığı kitapları okuyarak ve okuduğu kitaplardan edindiği bilgiyi yanı başındaki insanla paylaşıyorsa değerli bir davranıştır. Söz gelimi, midesi aç olan bir insan fırından bir ekmek çalarak hem açlığını gidermek hem de kendisi gibi yanı başında aç birisiyle paylaşması kadar güzel bir şey olamaz. Zaten kitap kurtlarının birçoğunun hayatında biri birbirinden ilginç kitap hırsızlıkları vardır. Yazar Cem Akaş, nasıl bir kitap hırsızı olduğunu bir kitabında cesurca anlatmaktadır.
*Okuyan insan kendi kendine bir dünya kurar. Yaratılan güzellikleri kendi yarattıklarıyla birleştirir. Sanatçıyla insan arasında sonsuz dostluk böyle kurulmuştur. Dünya edebiyatının büyük yaratıcılarından Dostoyevski, Tolstoy, Balzac, Zola, Stendhal, Shakespeare yaşadıkları çağda bugün yazmışlardır. Budala, Hamlet, Diriliş ve daha niceleri yarattıkları yaşam kurgusu ve kişilikleri bugün bile yaşanmaktadır. Örneğin Hamlet’i okuyan insan Hamlet’teki yaratıcılığın ayrımına erdiği için sevmez. Yalnızca Hamlet’in çağrışımlarıyla, kendi içindeki Hamlet’i yarattığı için ilgi duyar. Bir resim içinde, bir müzik parçası içinde aynı durum söz konusudur. Van Gogh’u bilen insan onun resimlerinin tüm oluşumunu yerleştirmiştir içine. Bu bir kişilik kavrayışıdır. İster istemez Subert, Çaykovski, Bethoween, Mozart içinde bu böyledir. Onları dinleyen onları yaşamayı seçmiştir.
*Tarihi süreçte kitaba uygulanan yasaklama, sansür, değişik biçimlerde görülmüştür. Devletin yasaklayıcı gücünün uyguladığı yasak ve sansürden daha ilginci bugün kitap evlerinde yaşanmaktadır. Burada kuşkusuz kitap evlerinde kitabı bilen, bilinçli görevlilerin olmayışı ciddi bir sorunsal. Sözgelimi gelen bir kitap okurunun bir kitap hakkında görevliden bir değerlendirme yapmasını isterken kitaplar hakkında bihaber olan görevli garip garip okurun yüzüne bakarak ya bilmiyorum veya abuk subuk ifadeler kullanarak işin içinden çıkmaya çalışmıştır. Yine görevlinin yaptığı en vahim işlerden biri, ilk kez kitap okuyacak yeni bir okur adayına niteliksiz, bilgi değeri olmayan medyatik kitaplar önererek değerli kitapları gözden uzaklaştırıp yanlış yönlendirerek değerli kitaplara karşı bir tür yasak ve sansür uygulamıştır. Bu durum karşısında bilinçli, ayakları yere sağlam basan bir kitapçı nasıl olmalıdır? Bilinçli aydın kitapçı buluştuğu okura bilinmeyen, üzerine ölü toprağa atılmış değerli kitapları gün yüzüne çıkararak ona doğru yönü gösterecek bir pusula olmalıdır. Aynı zamanda böyle bir kitapçı her kitap hakkında okurun bilgi edinebileceği bir kitap kılavuzudur. Usta kitapçının okurun hayatına koyacağı kitaplar o okuru doğru bilgiyle buluşmasını sağlamalıdır. Bu durum zararlı kötü kitaplara uygulanacak yasaklama ve sansür olmalıdır.
*Bilgi, bilinç bir insanın lisanı demektir. Bu lisan insanın yaratıcılığının oluşumunda ve gelişiminde varoluşunda belirleyici unsursa, insanın ve insanlığın tarihinin mutlaka bilinçsizlik kutbundan alıp bilinç kutbuna götürmelidir. İnsanı, sürü insan olmaktan kurtarıp bir dava ve eylem insanı olmayla birleştirmelidir. Bilinç aynı zamanda bir uyarandır. Nasıl ki müzikte ses bir uyaran işlevini yapmaktaysa tabii ki çıkan her ses bir müzik tanısı değildir. Müzik sesini meydana getiren titreşimlerin düzenli değerlerinin bir ritme dönüşmesidir. Örneğin kemanımızın tellerini ses olarak kabul ettiğimiz notaları verecek şekilde akort edeceksiniz ki konçerto çalabilsin. Kemanın, keman olabilmesi için keman gibi düzenlenmesi gerekir. Beynimizin de insan beyni gibi düzenlenmesi gerekir ki düşünce üretebilsin. Beynimizin bilgi üretme işlevselliğini sağlayacak felsefe, tarih, edebiyat, psikoloji ve aynı zamanda önemli süreli yayınlar okuyarak çok renkli bir okuma yaşamıyla bilgiyi doğru biçimde beynimizde dosyalayarak arşivlemeliyiz. Bu kaliteleri kendimizde kurarsak oto didaktik bir yapıya erişmiş oluruz. Bulunduğumuz bu coğrafyada tartışma kültürünü doğru bir şekilde yapılmadığını ve tartışmanın sadece birinin diğerinin üzerinde hakimiyet kurması, elindeki bilgiyi bir şiddete dönüştürmesi, kendini haklı çıkarmak ve karşısındakini haksız konumuna düşürmektir. Toplumun alıştığı benimsediği şeyler tartışmalarda öne çıkıyor. Rakibin mat edilmesi tartışmada demagojik yöntemlerle üstünlük sağlanması vb. şeyler. Bütünüyle bunlar kabul edilemez durumlardır. Bir toplumda egemen olan yanlış düşünce ve ilişkiler sistemine karşı mücadele etmek toplum mu değiştirmek ve dönüştürmek konusunda yanlış anlayışlara karşı mücadele ederek doğru yaklaşımın egemen kılınması önem kazanmalıdır.
*Bir başka deyişle doğru tartışma anlayışı yarının yeni bir toplum modelini kurmaya hizmet etmelidir. Bunun olmadığı yerde salt birilerinin diğerlerini “mat etmek, mahvetmek, birbirinin kalesine gol atmak” gibi yaklaşımlarla tartışmak bu amaca yarar getirmez zarar getirir. Tartışmada amaç gerçek doğruların galebe çalmasıyla ikna etmek yerine tartışılandan öğrenmek düsturundan açık olunmalıdır. Kendisinin de hâlâ eksikliklerinin olabileceğini göremeyen tartışmaya ön yargıyla başlamış demektir. Paracelsus’un bu güzel sözü bizleri yeni limanlara götürmelidir: “Hiçbir şey bilmeyen hiçbir şeyi sevemez. Hiçbir şey yapamayan hiçbir şey anlayamaz. Hiçbir şey anlamayan değersizdir oysa anlayan kişi aynı zamanda sever, farkına varır, görür. Bir şeyin aslında ne kadar bilgisi varsa daha fazla sevgi vardır. Tüm yemişlerin böğürtlenlerle birlikte olgunlaştığını düşleyen kişi, üzümlere ilişkin bir şey bilmiyor demektir.” Okumak aynı zamanda yaşamaktır ve bir başkaldırıdır. Bilgi insanı, insanda dünyayı değiştirecektir.
Adnan ŞUR
Kaynakça
-Alberto Manguel- Okumanın Tarihi- YKY
Yakup Çelik- Sanat ve Edebiyatta Temel Kuramlar- Söylem Yayınları
-A. Bakkar- Verimli Kitap Okuma Teknikleri- Söylem Yayınları
-Enis Batur- Gütenberg Gök Adası- YKY
-Cevdet Yalçın- Çağdaş Düşünce Yazıları Antolojisi- Ankara
-Ahmet Özer- Sosyal Bir Varlık Olarak İnsan- Öteki Yayınları
-Olcay Yazıcı- Kitapsız Toplum- Ötüken Yayınları
-P. Freire, D. Macedo- Okur Yazarlık- İmge Yayınları
-Marcel Proust- Okuma Üzerine- Nisan Yayınları
-Adnan Benk- Okuyorum Öyleyse Varım- Doğan Yayınları
-Mahzar Bağlı- Modern Bilinç Ve Mahremiyet- Perşembe Yayınları
-M. Atilla Maraş- Beyaz Adamın Kutusu- Vadi Yayınları
Atatürk’ü ve Claude Farrère’i uğurlama sırasında Kılıçzade Hakkı Bey şu konuşmayı yapmıştır:
“Büyük ve muhterem başkumandanımız; bu halkı gördünüz ve onun sesini dinlediniz. Bu ses hakkın sedasıdır. Semadan gelen hatifi sese kulak ver. O sana ‘yürü’ diyor, ‘yürü’. Maksadına, maksadı umumiye doğru yürü. Satılmak istenilen bu esaret bilmez mi? milleti sen kurtardın. Onu yaşatacaksın. Seni selametliyen bu halk bütün ruhunu ve varlığını sana tefrik ediyor. Selamet ve zafere doğru git. Allah seninle ve bizimledir.”
Dünya büyük oranda Türk genetiğine sahip bu son derece normal. Zakircan Niyazovun akrabaları Avrupa’nın tamamı, Hindistan’ın bir kısmı.
Spenser Wellsin videosunda Zakircan Niyazova P haplogrup R1a ve R1 b ondan türüyor) Hindistan’ın bir kısmı Avrupa’nın tamamıyla yani 1 milyar insanın akrabası diyordu.
O zaman Hind Avrupa yalanının doğrusu Hindistan-Türkistan.
Demek Avrasya’nın temeli karma bir Avrasya halkı olan ve Hunların da ataları olan Xiongnu.
Tezin adı Hint-Avrupa değil Hun-Avrasya olmalı.
Bu hint avrupa tezi tamamen istihbarat örgütlerinin işi
Hint Avrupa soyu dedikleri R1A aslında Hun-Avrasya soyu, Avrasya halkları.
Türkçe konuşanlar ve R1a
Günümüzde Orta Asya’da yaşayan, Sincan’dan Türkiye’ye ve Volga’dan Hindukuş’a kadar olan halk ezici çoğunlukla Türk dillerinikonuşmaktadır . Bu şaşırtıcı olabilir çünkü bu bölge, Hint-Avrupa dillerini konuşanların Hint-İran kolunun yayıldığı, Tunç Çağı Andronovo kültürünün ve Demir Çağı İskit topraklarının bulunduğu bölgeye denk gelmektedir. Öyleyse Hint-Avrupa dilleri neden sadece Slav Rusya’da veya Orta Asya’nın güney kesiminde, Tacikistan, Afganistan veya Türkmenistan’ın bazı bölgelerinde varlığını sürdürüyor? Uygurlar, Özbekler, Kazaklar ve Kırgızlar veya modern Pontus-Hazar bozkır halkları (Kırım Tatarları, Nogaylar, Başkurtlar ve Çuvaşlar) neden Hint-Avrupa dillerini konuşmuyor? Genetik olarak bu insanlar Hint-Avrupa R1a ve daha az ölçüde de R1b soy hatlarını taşımaktadır. Açıklamaya göre, Türk dilleri MS 4. ve 11. yüzyıllar arasında Orta Asya’da İran dillerinin yerini almıştır.
Proto-Türk dili, Moğolistan ve Güney Sibirya’da Xiongnu gibi göçebe kabilelerle ortaya çıkmıştır . Moğolca ve Mançu gibi Altay dil ailesine aittir (bazıları Korece ve Japoncayı da içerir, ancak çok az ortak kelime dağarcığına sahiptirler). Proto-Türk dilinin ilk ne zaman ortaya çıktığı bilinmemektedir, ancak yayılması Hun göçleriyle Avrasya bozkırlarından batıya ve Avrupa’ya kadar başladı, yalnızca Roma İmparatorluğu sınırlarına kadar durduruldu.
Hunlar, Xiongnu’nun torunlarıydı. Antik DNA testleri , Xiongnu’nun 2.000 yıl önce karma bir Avrasya halkı olduğunu ve karışık Avrupa ve Kuzeydoğu Asya Y-DNA ve mtDNA’ya sahip olduğunu ortaya koydu. Xiongnu anavatanının modern sakinleri, Avrupalıların %10’una karşı Moğol soylarının yaklaşık %90’ına sahiptir. Moğolistan ve Baykal Gölü çevresinde tespit edilen en eski Avrupa mtDNA’sı 6.000 yıldan daha öncesine dayanmaktadır .
Türkçenin, Orta Asya’nın her yerinde İskit ve diğer İran lehçelerinin yerini hızla aldığı anlaşılıyor. Diğer göç dalgaları, Hazarlar, Avarlar, Bulgarlar ve Türkler gibi daha fazla Türk konuşanını Doğu ve Orta Avrupa’ya getirdi (=> Avrasya bozkırlarından Avrupa’ya 5000 yıllık göçlere bakın ). Aslında hepsi Türk dilini benimsemiş, ancak çok az Moğol kanı taşıyan Orta Asyalı göçebelerdi. Bu nedenle Türk istilaları, Doğu Asya’dakilerden daha çok Hint-Avrupa soylarının (özellikle R1a1) yayılmasına katkıda bulundu.
Türk dilleri Pontus-Hazar bozkırları dışında Avrupa’da varlığını sürdürememiştir. Bulgar dili, bir Türk kabilesinden adını almasına rağmen, aslında hafif bir Türk etkisine sahip bir Slav dilidir. Bazen isminden dolayı Hun dilinin varisi olarak görülen Macarca, gerçekte bir Ural dilidir (Magyar). Bugün dünyada konuşulan düzinelerce Türk dili, oldukça yakın zamanda ortaya çıkan ortak kökenleri ve konuşanlarının göçebe doğası (yakın zamana kadar) nedeniyle yüksek derecede karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. İki ana dalı Oğuz ve Ogurca, İspanyolca ve İtalyanca kadar uzak iki dil olarak görülebilir ve her daldaki diller İspanyolca ve İtalyancanın bölgesel lehçeleri gibi görülebilir.
Türkçe
Giriş
BENGİ Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi
ARAŞTIRMA MAKALESİ
TR
EN
Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un Tarihi
Yıl 2022, Cilt: 2022 Sayı: 2, 137 – 179, 25.09.2022
Dursun Can EYÜBOĞLU
Öz
Dede Korkut Kitabı’ndaki ikinci boy Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’dur. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’da tarihi-coğrafi-edebi-kültürel olarak başlıca iki tabaka bulunmaktadır: Alt Tabaka ve Üst Tabaka. Alt Tabaka Göktürk-Türgiş Tabakası, Oğuz Tabakası’ndan oluşmaktadır. Ancak diğer birçok Dede Korkut boyu gibi, Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’da da En Eski Devirler Tabakası ve İskit/Saka-Hun-Kanglı-Usun Tabakası bulunabilir. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un önemli bir tarihi tabakası Göktürk-Türgiş dönemiyle ilgilidir. Dede Korkut’ta önemli bir yere sahip olan, destanın başkahramanı Salur Kazan/Kazan tipinde en eskisi tarihin derinliklerine uzanan birçok tarihi-destani-efsanevi-mitolojik tabaka bulunmaktadır. Dede Korkut’taki Salur Kazan/Kazan tipinin önemli bir tarihi tabakası Kara Türgiş Devleti’nin kurucu hükümdarı Su-lu Kağan (716-738) ile ilgilidir. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un önemli bir tarihi tabakası ve Şecere-i Terakime’ye yansıyan rivayetleri Eski Türk Yazıtları’nda da geçen 698 yılındaki Bolçu Savaşı ile ilgilidir. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy ile Kazan Bey Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olduğu Boy’daki bazı olaylar ve bölümler birbirine karışmış olabilir. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un bir alt tabakası Oğuz dönemiyle ilgilidir. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un Salır Gazan adlı Türkmenistan varyantının ve rivayetlerinin olması, boyda geçen birçok yer adı ve boyun Orta Asya Türk destanları ile benzerlikleri, bu boyun tarihi köklerinin Oğuzlar’ın henüz Orta Asya’da bulundukları 10.-11. yüzyıllardan daha eski bir tarihe ait olduğunu göstermektedir. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un en üst tabakası ise sonraki dönemlerle ilgilidir. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un tarihini incelenmiştir.
Abdulla, Kamal (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Akkoyun Koç, Tuğba (2020). Dede Korkut Hikâyelerinde Söylem Çözümlemesi Ve Kültürel Kimliğin Öğretimi. Yayımlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
Aydın, Erhan. (2016). Eski Türk Yer Adları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık.
Bang, W. ve Rahmeti, G. R. (2012). Oğuz Kağan Destanı. Haz. Nurer Uğurlu. İstanbul: Örgün Yayınevi.
Barthold, Vasiliy Vladimiroviç (1990). Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. Haz. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Barthold, Vasiliy Vladimiroviç (2004). Orta Asya Türk Tarihi -Dersleri-. Ankara: Çağlar Yayınları.
Bayat, Fuzuli (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Bayat, Fuzuli (2016). Mitten Tarihe, Sözden Yazıya Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Bekki, Salahaddin (2016). “Dedem Korkut Kitabı ile Altay Destanı Maaday-Kara Arasındaki Tarihi-Genetik Bağ”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 1. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 275-284.
Toplam 73 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar. Birincil Dil Türkçe Konular Kültürel çalışmalar Bölüm Makaleler
Yazarlar Dursun Can EYÜBOĞLU Bir kuruma bağlı değildir 0000-0003-4163-0976
Türkiye Yayımlanma Tarihi 25 Eylül 2022 Gönderilme Tarihi 12 Mayıs 2022 Yayımlandığı Sayı Yıl 2022 Cilt: 2022 Sayı: 2APA EY salur kazan
SEREDNİY STOH VE YAMNAYA KÜLTÜRÜ
Seredniy Stoh and Yamnaya Cultures
“Yamnaya ve Androvo Kültürleri Türktür”
“Türklerin Türeneği Kuzey Karadeniz Bozkırlarıdır”
Valentyn Stetsyuk*
Çev: Fatih Şengül**
Özet
Tarihçilikte Kurgan diye bilinen kültürün ön-şekli olarak kabul edilen ve bugüne kadar kökenleri pek çok tartışmaya maruz kalmış Seredniy stoh ve Yamnaya kültürlerinin yaratıcıları hususunda hakim olan bilimsel yargının onların bir Hint-Avrupa menşeine sahiptir görüşünü benimsemesine karşın gerçekte bu halkın etnik aidiyetleri çözülmüş olmaktan uzaktır. Bu çetrefilli meseleyi başka bir açıdan değerlendiren Stetsyuk kendi araştırmaları neticesinde sözkonusu kültürlerin asıl sahiplerinin Türk dilli halk olduğu sonucuna varmıştır. Bu makalede yazar bahsolunan kültürlerin en göze çarpan özelliklerine çok fazla ayrıntıya girmeden, yüzeysel bir şekilde değinmekte ve yazar, kesin bir şekilde Türkler’e atfettiği her iki kültürün ışığında Türk türeneğini Kuzey Karadeniz bozkırlarına yerleştirmektedir.
Anahtar Kelimeler: Seredniy Stoh, Yamnaya, Andronova, Eski Türkler, Türk türeneği.
Abstract
Although the preponderance of the scholarly judgement that pertains to the creators of Sredniy Stoh and Yamnaya cultures of which origins have subjected to many debates hitherto, considered to be proto-type of the culture known as Kurgan in historiography, sides with the notion that they had an Indo-European stock their ethnic identities are intrinsically far away from being solved. Stetsiuk who had evaluated this crux subject from an another perspective arrived at the conclusion that the main owners of the before-said cultures were people with Turkish language at the consequence of his respective researches. In this article, the author touches upon the most salient features of the mentioned cultures in the sketchy form without going into much detail and places Turkic urheimat in the northern Black sea steppes in the light of both cultures he categorically attributes to the Turks.
Key Words:
Seredniy Stoh, Yamnaya, Andronova, Old Turks, Turkic Urheimat.
* Dr.Valentyn Stetsyuk, Dilbilimci-Tarihci, Lviv, Ukrayna. Stetsyuk, Türklerin türeneğinin Doğu Avrupa olduğu tezinin günümüz bilim dünyasındaki en önde gelen savunucusudur. Yazar aynı zamanda Ön-Bulgarların kökeninin İskitlerden geldiği görüşüne kesin bir şekilde inanmaktadır. ** Fatih Şengül, Sakarya Üniversitesi, FEF Tarih bölümü 4. sınıf öğrencisi, Sakarya.
Son zamanlarda kimi bilim adamları (örn. Osman Karatay, 2003) Eski Türklerin türeneğinin İç Asya olması fikrine şüpheyle yaklaşırken, Mario Alinei (2003) gibi başkaları da bu türeneğin Doğu Avrupa’da olabileceği ihtimalini dile getirmektedir. Hakikaten, Eski Türkleri MÖ IV. ve III. binyıllarda Pontus bozkırlarında hüküm sürmüş Seredniy Stoh ve Yamnaya kültürlerinin yaratıcıları olarak görmek için sebepler vardır. Bu durumda Türkler Eski Hint-Avrupalıları Karadeniz bozkırlarından ve orman-bozkır kuşağından çıkmak zorunda bırakmış ve burada MÖ V. binyıl sonlarında kendilerine özgü Dinyeper-Donetz kültürünü yaratmışlardır. Bakır çağının Seredniy Stoh (Rusçada Sredniy Stog “orta kaya”) kültürü 1927 yılında Zaporijya şehri yakınlarında Dinyeper ırmağı kıyısında, kayalık bir tepe üzerindeki Seredniy Stoh mevkiinde yapılan kazı esnasında keşfedilmiştir. Ukraynalı bilim adamları sonraki kırk yıl içerisinde bu kültüre ait yaklaşık yüz yerleşim merkezi, mezarlık ve farklı kalıntı üzerinde tetkiklerde bulunmuşlardır.
Bu maddi kültür öğelerinin yayıldığı bölge Dinyeper ile Don arasındaki bozkır sahasını ve de sol cenaha düşen Ukrayna ormanbozkır toprağının güney kısmını içine almaktaydı. MÖ IV. binyıl ortalarından III. binyıl ortalarında kadar yaşayan bu kültürün Dinyeper, Güney Donetz ve Don ırmağı havzalarında yerli biçimleri ortaya çıkmıştır. SS (Seredniy Stoh) kültürüne dair bir makalenin yazarı olan D. Telegin, bu kültürün köklerinin oldukça belirsiz olduğunu söylemiş, fakat HintAvrupalılar tarafından yaratılmış olduğunu düşünmüştür. Bu görüş bugüne kadar akademisyenler arasında hâkim olagelmiştir. Fakat biz bahsi geçen sahaya o dönemde Türk kabilelerinin yerleşmiş olduklarını bilmekteyiz. Dolayısıyla, bu makalede arkeolojik verileri bu kültürün Türk menşeli olduğunu teyit eden dilsel malzemeyle birleştirmeye çalışacağız.
SS kültürü o dönem Doğu Avrupa’daki öteki kültürlerden kendini açıkça farklı kılan kimi kesin, ortak özelliklerle tanımlanır: Çömlek işçiliğinde deniz kabukları ezilip öğütülmek suretiyle kap, kâse ve kadeh yapımında kullanılan çömlekçi çamuruna katılırdı. Kap ve kâseler kendi toplam yüksekliklerinin 1/3 yahut 1/4’üne ulaşan geniş bir boyuna sahipti ve büyük bir kısmı da delikli, şeritli süslemelerle bezenmekteydi. Kapkacakların kenarları değirmi tabanlı koni şeklinde olup, insan ve hayvan heykelleri gibi bazı sanat eserleri de balçıktan yapılırdı. El araç-gereçleri ve silahlar çakmaktaşı, taş, kemik ve boynuzdan imal edilirdi. Bu aletlerin ezici çoğunluğunu, büyük çakmaktaşı plakalarından yapılma ve genelde 15-18 cm boya sahip bıçaklar temsil etmektedir. Ok ve kargıların uç kısımları 1,5 ile 4 cm arasında bir uzunluğa sahiptir. Baltalar oval sopa biçiminde çakmaktaşından yapılmaktaydı. Boynuzdan imal edilen malzemeler arasında savaş baltaları, kazmalar, zıpkınlar ve balık tutmada kullanılan kancalar da yer almaktadır.
Çekiçler ve kazmalar Kuzey Kafkasya’daki Maykop kültürüyle (Dinyester ve Güney Bug havzasındaki) Tripolye kültürünün örnekleriyle paralellik taşır, ancak Doğu Avrupa’nın kuzeybatı kısmının boynuzdan yapılma benzerlerinden oldukça farklıdır. Baltaların tamamı kulp olarak işlev gören yuvarlak bir deliğe sahipti ve de silah olarak kullanılmaktaydı. Bakırdan ziynet eşya, çok nadiren de baltaların yapımında faydalanılırdı. Bu element üzerinde yapılan kimyasal analizler onun zaman zaman Balkan kökenli olduğuna işaret etse de, bakır nesnelerin büyük bir kısmının imalı bu alanda gerçekleştirilmiştir.
Arkeolojik verilere bağlı kalındığında SS (Ahşap-mezar) kültürü insanının iktisadi yapısının hayvancılığa bağlı bir karaktere sahip olduğu, en başta da at yetiştiriciliğine dayandığı görülür. Kimi sahalarda gerçekleştirilen kazılarda ele geçen kemiklerin sayısına bakılırsa, at tüm evcil hayvan varlığının yarısından fazlasını oluşturmakta ve boynuzdan yapılma eğer bulgularının kanıtladığı gibi, esasen binit olarak kullanılmaktaydı.1 Biniciler at sürülerini atlı çobanlar olarak daha kolay ve etkili bir şekilde kontrol edebilmekteydi. Bu nedenle at sürüleri sayıca kalabalık olabilmekteydi. Türk halkları arasında at yetiştiriciliğinin geniş manada gelişimi dilsel verilerle de doğrulanmaktadır.
Ortak Türkçe kelimeler arasında at için iki kelime mevcuttur; beygir ve kısrak da ayrı kelimelerle ifade edilir. Bu kelimelere ek ve bunlardan farklı olarak binici, kırbaç, yular, üzengi, toynak, rahvan, yele, eğer vb. kimi adlar için de ortak kelimeler bulunmaktadır. Vahşi atlar Herodot döneminde bile Karadeniz bozkırlarında mevcuttu. Sonuçta, atların ilk olarak burada Eski-Türkler tarafından evcilleştirildiğini öne sürmek için her türlü neden vardır.2 Dinyeper’in sağ yakasındaki Türklerin komşuları Tripolye’lilerin vahşi atlarla tanış olmalarına karşın, at Türkler tarafından kullanılmaya b
Dinyeper ve Don ırmaklarıyla bu ırmakların ayakları mersin, turna, levrek, yayın ve diğer balık türleri açısından oldukça zengindi. Bu nedenle, balıkçılık SS insanı için özel bir öneme sahipti. İnsanlar boynuzdan yapılma kancaları olan oltalar, ağlar, balık yakalama tuzakları ve balıkçılık sepetleri kullanırlardı. SS kültürünün ortaya çıkartılan pek çok yerleşim merkezindeki yemek kalıntıları içerisinde bol miktarda yayın balığı puluna rastlanmıştır.
Yayın balığı isminin çortan, çöke, süyrük, sazan vb. diğer balık isimleri gibi pek çok Türk lehçesinde yaygın bir şekilde bulunuşu ilginçtir. Tersine, HintAvrupa dilleri balık türleri için ortak adlandırmaya sahip değildir ve bu diller kimi isimleri Türkçeden ödünç almıştır.
Örneğin, Doğu Slavca sazan, abak Türkçe menşelidir. Latince sarda, sardina da köken itibariyle Türkçe ortan’dan gelmiş gözüküyor. Tüm bunlar Türkler arasında uzunca bir geçmişe sahip olan balıkçılık geleneğinin Eski Türk topluluğu dönemine kadar gittiğine delil teşkil etmektedir. Bu sebepten Türklerin türeneği İç Asya’nın susuz bozkırlarına yerleştirilemez.
Sonrasında Avrupa’nın geniş bir alanına yayılan meşhur şeritli çömlek süslemeciliği ve savaş baltaları ilk kez SS kültür çevresinde ortaya çıkmıştır. Bilim adamları SS kültürünün, oluşumunda ana unsur olduğu Pit (oymamezar) kültürüyle yakın bir genetik ilişki içerisinde bulunduğunu bilmektedirler. Eski Pit (oyma-mezar) tarihsel-kültürel bölgesi, dini imgelem yakınlığı ve sosyal ilişkiler sisteminin, aynı sosyal ve iktisadi gelişmişlik seviyesinin, maddi ve manevi kültür oluşumunda mevcut ortak genetik özelliklerin hakim oluşunun (defin geleneği, çanak-çömlek şekilleri ve süslemeciliği) ve meskun saha bütünleşmesinin birbirine bağladığı Erken Bronz çağındaki Doğu Avrupa kabilelerinin ilk birliğiydi.3
Kimi bilim adamları Pit, SS ve diğer kültürleri sözde tek bir Kurgan kültürüne dâhil ederler. Fakat ilk kurganlar ancak SS (ahşap-mezar) kültürünün geç döneminde ortaya çıkmıştır. Mezarların görünüşü SS (ahşap-mezar) kültürü kadar iyi ve neredeyse aynı olarak kalmasına karşın, mezarlar üzerine defin tepeciklerinin yaygın şekilde yapımı ancak Pit (oyma-mezar) kültürü döneminde gelişmiştir. Mezarlar toprak içine inşa edilir ve en üst kısmı taş ve ağaçlarla tekrar kapatılırdı. Kabuk, kamış ve dallarla duvarlar örtülür, zemin üzerine kamış, kabuk ve bazen hasır serilirdi. Mezarlar tek, seyrek durumlarda da çift kişilikti. Ölüler değişik yönlerde ayakları dizlerinden bükülmüş şekilde sırt üstü gömülürdü, fakat çoğunlukla baş güneşin doğduğu tarafa (mevsimine göre doğu ya da kuzey-doğu yönünde) çevrilirdi. Ölüler sıklıkla aşı boyasıyla boyanırdı. Baltalar, kaplar, süslemeler, çakmaktaşından yapılma kimi aksesuarlar medfunun yanına bırakılırdı. Mezarlarda çok nadir de olsa bakır malzemeler vardır. Günümüzdeki kurganlar 1-1,5 m arasında bir yüksekliğe sahiptir. Nadiren bu yükseklik 3-4 m’ye varmakta ve çok seyrek örneklerde 5-6,5 m’yi bulmaktadır. Çap ise yükseklikten yaklaşık on kat daha fazladır. Kurganların bir asimetrik kesiti alındığında, rahatlıkla İskit kurganlarından ayırt edilebilmektedirler. Bu asimetri zaman içerisinde doğal etki altında ortaya çıkmıştır. Bir kurgan içinde farklı dönemlere ait mezarlar olabilmektedir.
Bazen bu mezarların sayısı 10’a, hatta 15-16’ya kadar varmaktadır. Kurganların büyüklüğü ölünün sosyal statüsü konusunda tanıklıkta bulunmaktadır. Büyük kabile birlikleri hali hazırda otoriter önderlere sahipti. Zaporojya bölgesindeki Vasylivka köyü yakınlarında oldukça büyük bir kurganda bulunan zengin eşyalarla teçhiz edilmiş mezar bu iddiayı doğrulamaktadır. Taş bir asa bedenin hemen yanı başına konulmuştur ve bu, Mısır firavunları ve Mezopotamya yöneticilerinde olduğu gibi medfunun bir kabile reisi ve aynı zamanda önemli bir dini lider olduğunu teyit etmektedir. Asa gücün işareti olabildiği gibi, din/büyü maksadıyla da kullanılabilmekteydi.4 Kazılar, SS insanının uzun kafa yapısının baskın olduğu Avrupai ırka mensup olduğunu göstermektedir. SS (ahşap-mezar) kültürü temelinde gelişmiş Eski Pit (oyma-mezar) kültürü MÖ 2500’lü yıllardan 1900’lü yıllara kadar yaşamış ve SS kültürü kadar geniş bir alanı içine almıştır.
“Pit kültürü kalıntılarının yayıldığı saha oldukça geniştir. Doğuda Orenburg, Magnitosk bölgeleri ve Emba ırmağına ulaşmakta, güney yönünde yayıldığı sınır Terek nehrine kadar devam ederek Azak denizinin tüm kıyılarını takiben Kırım’ın iç kısımlarına sokulmaktadır. Kuzeydeki kalıntıları Orman-Bozkır kuşağında mevcut olup, Dinyeper kıyısındaki Kiev ile Don ırmağının kaynak kısımları ve Volga üzerindeki Samara kıvrımına kadar varmaktadır. Batı sınırı ise Güney Bug ve Dinyester arasındaki sahada kaybolur”.5
İlk başta SS kültür ileticilerinin batı yönünde, Tripolye kültür sahasına yalnızca belirli sızmaları söz konusuydu. Bu halk Sinyukha ve İngulet nehirlerine varmıştı.6 Belki, kimi zaman Tripolye çömlekçiliğinin balçık çamurunda, ezilmiş kabuk ya da kum karışımı bulunduran SS (ahşap-mezar) kültür çömlekçiliğine benzemesinin de doğrulayabileceği gibi, onlar daha ileriye, Orta Dinyester’e kadar gelmişlerdi. Açıkça, türeneklerinden ayrılan Türk kabilelerinin ilki olan bu insanlar Bulgarlar ve günümüz Çuvaşların atalarıydılar.7 Eski Türklerin geriye kalanı uzunca bir müddet kendi türeneklerinde kaldılar. Dilleri karşılıklı yakın temas içinde gelişti ve Eski Bulgarcada mevcut olmayan kimi ortak özellikler kazandı. Bu nedenle Çuvaş dili diğer Türk dillerinden ayrı bir dilmiş gibi durmaktadır.
Pit kültürünün seviyesi, mezarlarda metalden yapılma sanat eserlerinin çok nadir olmasına karşın, SS kültürü kadar yüksektir. Besbelli, eski madeni araç gereçler eritilerek yenilerini elde etmede kullanılmıştır. Pit halkının metalurji faaliyeti, alaşımlı karışımı olmayan, Güney Ural ve Kafkaslardan çıkarılan bakırın kullanımına dayalıydı. Pit halkı kendi topraklarının doğusunda, koyun yetiştiriciliğinin iktisadi yapılarında egemen olduğu büyükbaş hayvancılıkla uğraşan kabilelerle temasa girdiler. Doğu Avrupa’nın Neolitik kabileleri arasında koyun yetiştiriciliğinin yaygınlaşması, doğal çevrenin koyun evcilleştirilmesi için uygun olduğu Hazar denizi havzasının güney ve doğu kesimleri kaynaklı kültürel ve iktisadi etkilerle bağlantılıdır. Beslenilen koyunlara gösterilen itina semeresini daha fazla yavru olarak vermiş ve susuz bozkırlarda uzun mesafeli yolculukları katlanılır hale getirmiştir. Türk kabileleri arasında koyun yetiştiriciliğinin gelişmesi Avrasya bozkırlarına hükmetmede karar verici bir rol oynamış Eski Pit kültürünün oluşumunu sağlayan etmenlerden biriydi.8 Böylece bozkırların nüfusu artan hızla çoğaldı.
M.Ö III. binyıldan itibaren Pit halkının Tripolye kültürünün sol yakasından Dinyester havzasına kitlesel geçişi başladı. Bu, kimi özellikleri açıkça Pit kültürüne has, Tripolye kültürünün Usatovo grubunun varlığıyla da doğrulanmaktadır. Pit insanı yeni yerleşim sahalarında kendi geleneklerini kaybetmediler. Ivano-Francovsk bölgesi Nezvisko köyü yakınlarındaki defin sahasında, diğer kalıntıların yanında, ayakları dizlerinden bükülmüş, sırtı yere gelecek şekilde gömülü bir erkek adam iskeleti bulunmuştur. Bu duruş şekli kurgan kültürüne özgüdür. Keza kurgan defin töreni Tripolyeliler arasında yaygındı.
Dinyester havzasındaki Pit halkının bir kısmı daha da kuzeybatıya, Orta Avrupa’ya göç etti. Atı binek aracı olarak kullanarak hızlı bir şekilde uzak mesafelere yerleştiler. Yerli halklar üzerinde kültürel etkide bulunup, yeni kültür sahaları oluşturdular.
Onlar tanınmış şeritli seramik kültürlerinin bir kısmının yaratıcılarıydılar. Bu halkın Hint-Avrupa kökenli olduğuna dair bir görüş vardır, fakat son araştırmalar onların Eski Türkler olduğunu göstermiştir (Stetsyuk, 1998). Bu alandaki Pit kabilelerinin göçünde büyük Tripolye yerleşmelerinin ortadan kalkmasının nedenini açıklayacak hiçbir veri yoktur. Mesela, Pit kabileleri burada ortaya çıktıklarında Tripolyeliler halihazırda Güney Bug havzasında yoklardı.10 Tripolye kültürü baskın bir şekilde bu zamanda etkinliğini kaybeden tarıma dayalıydı. Göçebe koyun ve sığır yetiştiriciliği bozkırın kaynaklarından daha iyi istifade olanağı sağladığından, rençperlikten daha fazla verim getirmiştir. Göçebe yaşam şekline geçişi Pit ve Tripolye halklarının karşılıklı asimilasyonu izlemiş, artan nüfusla birlikte tarıma geçiş kaçınılmaz hale gelmiştir. Yaklaşık beş yüzyıl içinde Orta ve Yukarı Dinyester bölgesindeki nüfus tekrar yerleşik yaşam tarzına dönmüştür. Bu mıntıkada inkişaf etmiş Orta Bronz çağı Kamorov kültürünün arkeolojik bulguları, yerleşik tarımcılık ve hayvan besleyiciliğin, yerli nüfusun ekonomisinin temelini oluşturduğunu öğütlemektedir.
Bundan başka, Pit halkının büyük bir kısmı Don’u geçip Volga havzasına, Kuzey Kafkasya’ya ve öteye, Kazakistan bozkırlarına yayıldılar.
Bunlar Oka ve Volga havzasındaki Fatianova ve Balanova kültürlerinin yaratıcıları olabilirler. Bu kültürler savaş baltası şeritli seramik kültürlerinin bir başka şekli olarak kabul edilir. Balanova kültürü M.Ö. II. binyıl boyunca kabaca günümüz Tataristan topraklarında var olmuş, yerli halkın iktisadi ve kültürel gelişimine ekseriyetle tesirde bulunmuştur.11 Muhtemelen Balanova kültürünün yaratıcıları şimdiki Kazan Tatarlarının atalarıydılar. Kazakistan içlerine yayılan Eski Türk Pit kabileleri bu alan içinde Andronova kültürünü yarattılar. Burada İç Asyalı halklarla karışıp kaynaştılar.
“Güney Sibiryalı halk grubu İç Asyalı Mongoloid gruplarla Paleo-Avrupalı türün temsilcilerinin (özellikle Bronz çağında Güney Sibirya’da ve Kazakistan’da yayılmış Andronova kültürü nüfusunun) karışımının ürünüydüler”.12
Bir diğer çalışma Moğolistan topraklarında tâ M.Ö III. binyıl sonlarından beri iki büyük bağımsız kabile birliğinin var olduğunu ortaya koymuştur. Bu birliklerden biri, doğu kesimini oluşturanlar, Mongoloid nüfusla ilişkiliydi. Ötekisi, yani batı kısmını temsil edenler ise Avrupai kökene sahipti. Tüm Türk dili konuşan halkların muhtemelen yeni antropolojik grupları kendi bünyelerine çekerek fiziki manada değişime uğramasına karşın, Türk sahasının batı kesimini oluşturan topluluklar Mongoloid unsurlarla melezleşmeden uzak kaldılar. Bu Türkler yalnızca Orta Asya, Anadolu ve Doğu Avrupa’daki öteki Avrupai tiplerle karıştılar.
DİPÇE :
1 Archaeology of Ukrainian SSR, 309. 2 Atlı kültürün Türklerin icadı olduğu yönünde V. Stetsyuk’un varmış olduğu bu sonuç çok daha önce W. Eberhard ve W. Koppers gibi batılı akademisyenler tarafından kabul edilmişti. Ancak yazar diğerlerinden farklı olarak at yetiştiriciliğinin Orta Asya’da değil, Ukrayna topraklarında neşet ettiğini öne sürmektedir ki, bu bize göre de en iyi açıklamadır. Günümüzde Liège Üniversitesi’nden ön-tarihçi Marcel Otte, Brest Üniversitesi’nden dilbilimci Jean Le Dû, Halle/ Saale Üniversitesi’nden ön-tarihçi Alexander Häusler, Utah-Salt Lake City Üniversitesi’nden kişibilimci Henry Harpending, Roma’dan tarihçi Paolo Galloni, Nice Üniversitesi’nden dilbilimci Philippe Dalbera, Molis Üniversitesi’nden dilbilimci Gabriele Costa, Stendhal de Grenoble Üniversitesi’nden dilbilimci Michel Contini, Bologna Üniversitesi’nden dilbilimci Franco Cavazza, Bologna Üniversitesi’nden filolog Francesco Benozzo, Valencia Üniversitesi’nden dilbilimci Xaverio Ballester ve Utrecht Üniversitesi’nden emekli dilbilimci Profesör Mario Alinei’den oluşan akademisyen topluluğu uzun ve hararetli tartışmalardan sonra atlı kültürün Türklerin icadı olduğu ve Seredniy Stoh (ahşap-mezar) ile Pit (oyma-mezar) kültürlerini Altay kabilelerine atfederek bu kültürlerin yaratıcıları olarak Türklerin görülmesi gerektiği görüşünü benimsemişlerdir. Bu konuyla alakalı olarak makale sonunda bir harita mevcuttur (Çevirmenin notu).
3 Shaposhnicova O.G., Fomenco V.N., Dovzchenco N.V., 1986, 5
4 Kubyshev A.I., Nechtaylo A.L. 1988, 116-117.
5 Arheologiya Ukrainskoy SSR, 1985, 337.
6 Telegin D
7 Stetsyuk, Ön-Bulgarların kökenini İskitlere bağlamaktadır. Yazarın kendi araştırmaları neticesinde vardığı bu sonucu destekleyecek kimi yazılı kaynaklar da mevcuttur. Çuvaşlar dilsel açıdan her ne kadar Ön-Bulgar dilinin devamı gibi gözükse de, bu durum köken itibariyle Çuvaşları doğrudan Bulgarlara bağlamamıza olanak tanımamaktadır. Peter B. Golden’ın da haklı olarak belirttiği gibi, Çuvaşçayı Bulgarcayı da içine alan Ön-Türkçe bir kökenden getirmek bu bağlamda daha iyi bir açıklama olacaktır (Çev. notu).
8 Masson V.M., Merpert N.Y., 1982, 238.
9 Mason V.M., Merpert N.Y., 1982, 212, 230..Y. 1973,12.
KAYNAKÇA
ALEKSEEV V.P. (1974). Geografia chelovecheskikh ras, Moskva.
ALINEI Mario (2003). “Interdisciplinary and linguistic evidence for Palaeolothic contunuity of Indo-European, Uralic, and Altaic population in Eurasia, with an excursus on Slavic ethnogenesis”. http://www.continuitas.com/interdisciplinary.pdf Arkheologia Ukrainskoy SSR (1985). Tom 2, Kiev. BADER O.N., Khalikov A.K. (1976) “Balanobskaya kultura i yeye sviazi v Povolzhie”, Problemy arkheologii Povolzhia i Priuralia. Kuybyshev.
KARATAY Osman (2003). İran ile Turan: Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu. Ankara. KUBYSHEV A.I., Nechtaylo A.L. (1988). “Kremnievyi inventar Vasievskogo kurgana”, Novye pamiatniki yamnoy kultury ctepnoy zony Ukrainy. Kiev.
MASSON V.M., Merpert N.Y. (1982). Arkheologia SSSR. Eneolit SSSR. Moskva.
NOVGORODOVA E. A. (1981). “Ranniy etap etnogeneza narodov Mongolii”, Etnicheskie problemy istorii Tsentralnoy Azii v drevnosti. Moskva.
SHAPOSHNIKOVA O.G., Fomenko V.N., Dovzhenko N.D. (1986). Yamnaya kulturno-istoricheskaya obshchnost (Yuzhnobugskiy variant). Kiev.
STETSYUK Valentyn (1998). Doslidzhennia peredistorychykh etnogenetychnykh procesiv u Skhidiy Evropi. Lviv-Kyiv.
TELEGIN D.Y. (1973). Seredniostohivska kultura epokhy midi. Kyiv.
TELEGIN D.Y. (1976). “Ob absolutnom vozraste yamnoy kultury”, Problemy arkheologii Povolzhia i Priuralia. Kuybyshev https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/74035
Haris bin Süreyç,Abbasilerle Türgişlerin arasını bulan şahış .hümanist
Haris Samerrada Türgişlerle birlikte yaşıyordu
Haris bin Süreyç,Abbasilerle Türgişlerin arasını bulan şahış .hümanist
Su lu çor Kağan İslami dönemde Salur Kazan oluyor.
ŞANGAY’DA FUDAN ÜNİVERSİTESİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN TEST SONUÇLARINA GÖRE KARAÇAY-BALKARLAR İLE GÖKTÜRK HANEDAN KLANI AŞİNA BOYUNUN y-DNA’SI AYNI: R1a Z94-Z2123
(Гаплогруппы представителей тюркских кланов Ашина.
В 2015 – 2016 гг. Фуданьским университетом (г.Шанхай), во главе с этногеномистом Шао – Кинг Вэнем в Китае было проведено тестирование на определение Y-DNA гаплогруппы аристократических кланов Ашина. Субклад клана Ашина: R1a-Z93, Z94+, Z2123)
Anahtar kelimeler:
y-DNA: Ata soy (baba soyu). Oğul doğduğu sürece değişmez. Oğul doğduğu sürece, yabancı kadınlarla evliliklerden doğan oğullarda dahi babasının dedesinin y-DNA sı olur. Sonuç değişmez. O yüzden antropolojik olarak tip değişse de y-DNA değişmez.
Main cluster (Asıl Klaster): Halkın genelinde yüzdelik olarak en çok rastlanan y-DNA, yani baskın ve dominant olan y-DNA, halkın asıl klasterini oluşturur. Asıl yığın, asıl küme.
Aşina Boyu: Aşina, (ayrıca Asena, Asen veya Açina şekillerinde de yazılır) bir Göktürk soyu, Göktürk Kağanlığı’nın ve eski Türk halklarının kurucu boyudur.
*Çin’in Şangay Fudan üniversitesinin etno-genetik bölümünün 2015-2016 tarihinde aristokrat Aşina boyuna yaptığı tüm y-DNA test sonuçları aynı çıktı: R1a Z94-Z2123. Göktürk İmparatorluğunun Hanedanı olan Bumin, Bilge, İstemi, Kültigin, Mukan, İlteriş Kağan gibi Kağanların tamamı Aşina boyundandır. (KAYNAK: http://suyun.info/?p=3_17032016_2_3 )
*Karaçay-Balkarlar, günümüzde main cluster (asıl klasteri) y-DNA’sı R1a Z2123 haplogrubundan olan tek Türk boyudur. Bu durum, Karaçay-Balkarları, Göktürk Kağanlığı Hanedanı Aşina Boyunun doğrudan soyundan gelen en yakın akrabaları yapar. y-DNA açısından ise, aynı soydan gelen tek akraba yapar.
*Ayrıca, Göktürklerin de ataları sayılan İskitler (Sakalar)’ın da iskeletlerden alınan örneklere yapılan test sonuçlarına göre main cluster (asıl klaster) y-DNA sonuçları R1a Z2123’tür. Aynı şekilde Alan kurganlarından çıkan test sonuçları da yine main cluster (asıl klaster) y-DNA ları R1a Z2123’tür.
Bu sonuçlar, Karaçay-Balkarların atalarının İskitler (Sakalar), Alanlar, Bulgarlar ve Göktürkler’in Aşina boyundan olduğunun kesinliğini gösterir. y-DNA testleri %100 e yakın kesin sonuçlar vermektedir.
Aşina: Aşina, (ayrıca Asena, Asen veya Açina şekillerinde de yazılır) bir Göktürk soyu, Göktürk Kağanlığı’nın ve eski Türk halklarının kurucu boyudur. Efsaneye göre Aşina soyu dişi bir kurttan türemiştir.
Liderleri Bumin Kağan, Cücenler’e karşı ayaklanarak 6. yüzyıl ortalarında yükselip ünlenmeye başladı. Ailenin iki ana dalı, sırasıyla biri Bumin Kağan soyundan diğeri de kardeşi İstemi Yabgu soyundan, Göktürk İmparatorluğu’nun doğu ve batı kesimleri üzerinde karar kılmıştır. Hunlar, Çinlilere yenildikten sonra han, 500 Aşina ailesi Cücenlerin bölgesine gelmiş ve onların vasalı olmuştur. Bu Türkler Orta Asya’da yaşayıp demircilikte ileri gitmişlerdi. Sembolleri bozkurt idi. Tamgaları ise Koçkar idi.
Kelimenin Kökeni
Araştırmacılar H.W. Haussig, S.G. Kljyashtorny, A.N. Bernstamm, C. V. Findley, B.A. Muratov, R.R. Suyunov, D.G. Savinov, S.P. Guschin, A. Róna-Tas, Saka-Usun dillerinden gelen Aşina kelimesi kökenine işaret etmektedirler.
Kalıtım (Y-DNA verisi)
2015-2016 yıllarında Çin’de ethnogenomist Shao-Qing Wen (文少卿) başkanlığında Fudan Üniversitesi’nde, VI-VII yüzyıllarda Türk Hanlığı’nın yaratıcıları ve yöneticileri Y-DNA’sı soylu Türk kabilesi Aşina ve Aşide (Türk Kağanlığı’nın egemen general ve imparatoriçe kabilelerinden biri) temsilcilerinin haplogrupunu belirlemek için sınandı.
R1a-Z93, Z94 +, Z2123-, Aşina boyunun altkladı (Genetikte, bir altklad (subclade) bir haplogrupun bir alt grubudur).
Kökenbilim:
Findley, “Aşina” adının muhtemelen Orta Asya Saka (İskit) dillerinden birinden ve “mavi” anlamına geldiğini varsayar, “Göktürk”, Türk İmparatorluğu için başka bir ad “Doğu Türkleri” demek ki Türkçede gök rengi doğu ile özdeşleşmiştir. Bu “biz Saka kökenli bir kraliyet ailesi ve kabile ile ilgileniyoruz” diyen Macar araştırmacı András RónaTas tarafından olası bulunmaktadır.
“Aşina” Türk dillerinde ya “asil kurt” anlamına gelir ya da kurt veya Kaskır (İri çoban köpeği ya da Kurt anlamında) olmaktadır.
Yaşar KARADUMAN
Türklerin Ortaasyada iken dinleri Samanizm’di. Türk boylari yüzyillar içinde anayurtlarini terk edip baska baska yerlere göç ettiler. Dinsel inançlarinda da degisikler oldu, içinde bizim de bulundugumuz bir kisim Türk devletleri Müslümanligi, bir kismi Hiristiyanligi seçtiler, bir kismi da eski dinleri olan “Gök Tanri” dininde kaldilar, bir kismi Budizm’i, bir kismi da Museviligi seçti.
Burada bugün sizlere Museviligi din olarak seçen Türk boylarindan Kipçak Türklerinin olusturdugu Hazar Kaganligini ve onlarin günümüzde torunlari kabul edilen “Karaim Türklerini anlatmaya çalisacagiz.
Göktürk Imparatorlugu’nun yikilmasindan sonra Kafkasya üçgeninde 650 yilinda Hazar Devleti kuruldu baskentleri, Itil, Etel veya Belencer’di. Hazar kelimesi Türk kökenli bir kelimedir, Hazarlar kendilerine Sabar Türkleri de derlerdi.
Bugün Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaskanligi Forsu’ndaki yedinci yildiz ve yedinci bayrak Hazar Kaganliginin bayragidir.
Bizanslilar, Hazarlarin yasadiklari bölgeye Sabariya demislerdir. Bu bölge bugünkü Sibirya’dir.
Hazarlar, bizim de içinden çiktigimiz Oguz boyundandirlar, dört yüz sene Hazar denizi ile Karadeniz arasinda devlet olarak varliklarini sürdürdüler. Alfabe olarak Orhun yazitlarinin alfabesi olan Göktürk alfabesini kullandilar, Türk dilinin Kipçakça lehçesini konusurlardi. Bu lehçe Türk dili içinde Oguz lehçeleri gurubunda en çok konusulan gurubu olusturur. Hakanlarina, Büyük Kagan, Kagan Beg, Hakan Beg, Sad Tarkan, Yabgu diye hitap ederlerdi. Sehirlerinin adlari Saksin, Sakarkent, Yüzkent, Begkent, (Beykent), Ikiev (Kiev) Hakanlarinin adlari da, Bulan, Ubaca, Bünyamin, Yusuf ve Sabutay’dir.
“On üçüncü Kabile” Karaim Türkleri
Türk Hazar devleti çaginin ve dogu Avrupa’nin en önemli ve en modern devletlerinden biri idi. Tarihte kurulan on alti Türk devletinden biridir. Önceleri Gök Tengri ve Saman inancina sahip olan Hazarlar 780 yilinda, diger Türk devletlerinin Müslümanlikla yavas yavas tanistigi yillarda, bir taraftan Müslüman Araplarin, diger tarafta Hiristiyan Bizansin baskilarindan kurtulmak için Museviligin on iki mezhebinden biri olan Karaim mezhebini kabul ederek Museviligi seçtiler.
Karaim mezhebi Hazarlarin daha önceki dinleri Samanizm’le benzerlikler göstermekte idi. Tarihte Museviligi kabul etmis tek Türk toplulugudur.
Macar yazar Arthur Kösler ‘On üçüncü Kabile’ adli kitabinda ‘ Hazarlar sekizinci yüzyilda en parlak dönemini yasamislardir’ demistir. Çevredeki bazi komsu devlet ve kralliklar Hazar Kaganligina ‘Yahudi Kralligi’ da demislerdir.
Zamanla zayiflayan ve eski ekonomik ve askeri gücünü kaybeden Hazarlar komsu devletlerin ve Ruslarin saldirilari ile 980 yillarinda dagilmistir., 1100 yillarinda da tarih sahnesinden tamamen silinmislerdir. Hazar Kaganliginin yikilmasindan sonra dagalan Hazarlarin bir kismi, diger Türk boylarina karismis bir kismi da Ukrayna, Litvanya, Macaristan Kirim ve Polonya’ya ve Romanya’ya dagilmislardir.
Genis topraklarini isletecek nüfustan yoksun Litvanya Prensligi 1370 yilinda Türkçe konusan Hazar Yahudilerini zorla Polonya ve Litvanya’ya yerlestirir ve genis ayricaliklar tanir.
Hitler Yahudi diye Türkleri mi yakti?
Dagilan Hazarlar artik gittikleri yerlerde Hazar Türkü degillerdir. Bagli olduklari mezhepten dolayi onlara Karay Türkleri, konustuklari Türkçeye de “Karaim Türkçesi” denildi, bu mezhebin tamami zaman içinde Türklerden olustugu için ‘Karaim’ sözü bir mezhebi ifade etmekten çok, Musevi Türkleri anlatan bir terim oldu.
Cumhuriyet devri yazarlarimizdan Refik Halit Karay’da bunlardan biridir. Israil Yahudileri ise onlara ‘Kuzeri’ dedi.
