Türk Düşünce Tarihi-1: Oğuz Kağan Destanı Sınıflandırılmış Kavramlar İndeksi

By Levent Ağaoğlu

22/01/2024

0

386

Kadim Kavramlar
Bilge
Ülkeler ve Halklar
Yiyecek, Giyecek ve Nesneler
Dil
Yönetim
Doğa ve Din
Savaş ve Olaylar
Sanat

1. KADİM KAVRAMLAR

Bey
Bilge
Boy
Budun
Gönül
Hakan
Kağan
Tanrı
Töre
Tuğ (Bayrak)
Uluğ

2. BİLGE

ak saçlı, ak sakallı bir bilge
ömrün hoş olsun sevgili kağanım, yaşamın hoş olsun.
düşümde gösterdiğini Gök Tanrı gerçeğe dönüştürsün, bütün dünyayı sana bağışlasın. Dünyaya hükümdar olasın.
çok beğendi bu sözleri oğuz kağan sözünü dinledi ve öğütlerine uydu bu bilge kişinin.

3. ÜLKELER VE HALKLAR

3.1 Ülkeler

Barkan
Çürçet
Hint
Suriye
Targut
Türk Yurdu

3.2 Halklar

Boylar
Gelenek
Türk Boyları
Türkler
Uygurlar

3.3 İnsanlar

akıllı
avcılar
baba
bilge
bilge kişi
canlılar
çapulcular
çobanlar
çocuklar
deli
dost olanlar
dostlar
düşman olanlar
düşmanlar
elçiler
esmerdi teni halkının
gençler
haberciler
ikinci eşi
kardeş
kız
oğullar
onlar
üç oğul
yaşlılar
yeni doğmuş çocuklar

3.4 Kişiler

altın kağan
ay
barmaklığ çosun billiğ
çürçet kağan
dağ
deniz
gök
gün
kalaç
kangaluğ
karluk
kıpçak bey
masar
oğuz
oğuz kağan
saklap
temürdü kağul
uluğ ordu bey
uluğ türük
urum kağan
uruz bey
yıldız

4. Yiyecek, Giyecek ve Nesneler

4.1 Yiyecek

anasütü
acı kımız
aş
çiğ et
et
kımız
şarap
tatlı süt

4.2 Giysi

altın kuşak

4.3 Eşyalar

altın
anahtar
cansızlar
çadır bayrak
çatı
değerli taşlar
demir
duvarlar
gümüş
kanga
kapı
masa
mücevherler
pencere
saray
sıra

5. DİL

5.1 Renk

ak
alaca
bembeyaz
boz
ela
esmer
gök
göklerden daha mavi
gökrenkli
kara
kırmızı
kızıl
mavi
yemyeşil

5.2 Sayı

altı
birer
dört
ikinci
ilk
kırk
sayısız
son
üç
üçüncü

5.3 Zaman

ansızın
artık
ben yaşadıkça
binlerce yıl boyunca
bir gün
bundan böyle
çoğaldıkça
dokuz gün
dokuzuncu gün sonunda
geceler
gün ışımadan
günler
günlerden bir gün
günü geldiğinde
günümüze kadar
kırk gün kırk gece
kırk gün sonra
o günden sonra
sabah
sabah olunca
sonra
sonunda
sürdükçe zaman
tam geçerken
tan
tan ağarırken
uzun yaşamımda
uzun süren

5.4 Ölçü

bir uçtan öte uca
bir kez daha
bol
büyük
çok
derin
dört bir yana
kırk kulaç boyunda
koskoca
küçük
öyle çok
pek büyük
pek çok

5.5 İsim

düzen
mutluluk
öğüt
simge
suç
uğur

5.6 Sıfat

ak saçlı
ak sakallı
akıllı
becerikli bir yiğit
becerikli usta
birbirinden değerli armağanlar
bütün beyler
büyük bir saray
çetin yolculuk
çok gururlu
çok zengin
dalgalı saçlar
değerli armağanlar
deli yiğit
erdemli
eşsiz güzel
görkemli bir toy
görmüş geçirmiş bir kahraman
güçlü
güçlü bir at
güçlü hayvan
güçlü komutan
güçlü yiğit
güneş kadar parlak
güzel
güzel at
güzel gelecek
güzel kız
güzeller güzeli
ışıl ışıl
inanılmaz güzellikteki
inci gibi dişler
kardan bir örtüye sarınmış gibi
kolayca
korku
korkusuz
parlak
pek becerikli
sıcak
tepeleme yüküyle birlikte
verimsiz
yiğit
yiğit adam
yiğit bey
yiğitler yiğidi
yüce kağan

5.7 Fiil

acıkmak
acımadan bastırıp yok etmek
aç bu sarayı
adaletle yönetmek
adı ad olmak
adı kalmak
adını koymak
adınız bozoklar olsun
adınız üçoklar olsun
ağacın gölgesine uzanmak
ağaçlardan köprü yapmak
ağaçları bağlayıp yatırmak
ağlamak
aklı başından gitmek
alıp götürmek
alnında beni olmak
altına bağladı
aman dileyene kılıç çekmemek
araba yaptı
arabaya yüklemek
araştırmak
ardına bile bakmamak
armağanlarını kabul etmek
askerinin önünde yürümek
askerinle sefere çıkmak
astırmak
ata binmek
atın dizginlerini uzatmak
atına binmek
atlarının nal sesleriyle sarsılmak
av avlamak
ava gitmek ister
ava gitmeyi sevmek
avını vurmak
az geldi
bağırıyorlardı
barış yapmak
baş sunmak
bedeni buzla karla kaplı olmak
bey olmak
bildirgelerini buyruklarını elçileriyle yollamak
birlik olmak
bol bol avlanıp
böyle dedi ve gitti
buldular yolda
burada kal
buyruklar yazmak
buyruklarıma uymak
buyruklarına uymayanı düşman saymak
buyurmak
Cesaret edemem
cömert davranmak
çadırını kurdurdu
çadırını kurmak
çadırını toplatmak
çağırtmak
çekip götürdü
çevresinde toplanmak
çevresine bakmak
çıkıp gitmek
çıktı ortaya
çok sevinmek
çok sevmek
çok şaştı bunu görünce
çok yaşlanmıştı
dağları tepeleri aşmak
daha güçlü kılmak
davul dövdürüp kopuz çaldırmak
diklenmek
dinlenmek
direnmek
doğurmak
donatmak
dost olmak
dostça, kardeşçe yaşamak
dostluğunu esirgememek
dönüp gelmek
dönüşmek
durdu
durmak
düş gördü
düşünmek
düzeni yeniden kurmak
eğlendirmek
elçileri kovmak
elçileriyle haber salmak
en önde olmak
en önde yürümek
en önden gitmek
engeli aşmak
gazaba gelip üstüne asker yollamak
gazaba gelmek
geçit vermek
gelin
gençler arasında yarışla düzenlemek
getirip babalarına armağan ettiler
gökyüzünü tepesine indirmek
gönülden vurulmak
gördü onları ve güldü
görünce aklı gitmek
gözleri ışık saçmak
gözleri kamaşmak
gücü ve zenginliğiyle böbürlenmek
gücüne cesaretine güvenmek
güç vermek
güçlenmek
güçlü olmak
güçsüzü güçlüye ezdirmemek
gülmek
günler boyunca durmamak
günlerce eğlenmek
günlerce sürmek
güvenle ilerlemek
güzellikte yarışamamak
haber yollamak
haberi almak
hakanlık sunmak (tanrılar)
halkını, askerini, beylerini götürmek
halkıyla birlikte bütün ülkesini almak
huzuruna gelmek
ışığın içinde oturmak
içinde sevda ateşi alevlenmek
içirmek
ilerlemek
ilerlemesini sürdürmek
ilerlerken karşılaşmak
iyi bilirdi
kaçmak
kağan bilmek
kağan olmak
kapıyı açmak
kardeş saymak
“kardeşim” diyerek yüceltmek
karların arasında dolaşmak
karşı gelmek
kendine eş yapmak, evlenmek
kendini korumak
kendini sessizce derin bir uykunun sıcacık kollarına salmak
kenti yönetmek
kılavuz olmak
kılavuzluk etmek
kimsenin hakkını kimseye yedirmemek
korumak
koruyup kollamak
koştu önüne arabanın
koşturup durmak uçanın kaçanın ardından
koşup varmak
köprünün üstünden yürüyüp geçmek
kuş hızıyla dört biryana dağılmak
kuş vurmak
kutlamak
kuzeye doğru gidiyordu gümüş oklar
masaları donatmak
mızrağı kaldırmak
mola vermek
mutluluk sunmak
nice ocaklar söndü
nişan olmak
nişan olsun bize buyan (başarı)
oğlunu yollamak
oğullarına verdi
ok buldular yolda
ok gibi olun
oklarınızı göğe kadar fırlatın
onayını almak(halkın ve beylerin)
ordusunun gücüne çok güvenmek
ordusuyla yürümek
orduya yetiş
orduyu ırmaktan geçirmek
ormandan ağaç kesmek
ormandan içeri yürümek
öğütlerine uydu
ölümüne susamak
ömrün hoş olsun sevgili kağanım, yaşamın hoş olsun
önünde eğilip kağana bağlanmak
önünde yürümek
pek sevinmek
pınardan su içmek
pişirmek
savaş bitince dönüp gelmek
saygı ve sevgi dilekleriyle birlikte armağan yolladı
saygıyla anılmak
sevdasından “ölüyorum!” diye bağırmak
sevdiğini alıp götürmek
sevilmek
sevine durmak
sevinmek
sözünü dinletmek
sözünü tutmak
suları güçlü akmak
susamak
suyu geçmek
şenliğe çağırmak
şeytandan korkmak
tanrılara teşekkür etmek
tanrılardan korkmak
toplamak
toy düğün kurdurmak
toy düzenlemek
ulaşmak
unutulmak
unutulmamak
uyanıp uykusundan gördüğü düşü anlattı
uzanmıştı bu altın yay
ülkesini daha güçlü kılmak
ülkesini zapt etmek
üstüne koydu
üstüne yürümek
üzülmek
üzüntüsü çok büyük olmak
vergi ödemek
yalnızca halkının ülkesinin iyiliğini istemek
yardım dileyenden yardım esirgememek
yaşlandım
yay gibi olun
yedirmek
yelesini kabartmak
yerine getirdi
yerinmek
yitirmek
yiyip içtiler eğlenip sevindiler
yol göstermek
yolda kaçıp kaybolmak
yollamak
yoluna çıkmak
yorulmak
yönetmek
yükleyip götürmek
yüreği yanmak
yüreğine sevda ateşi düşmek
yürütürken bunlar arabalarını

6. YÖNETİM

alıp kattı bu ülkeleri de kendi yurduna
barışı sağladı bütün ülkesinde
baş
batıya gidin
bey
beylere baş olasın
beylerin onayı
bildirge
bir direk diktirdi sağ yanına
birlikten güç doğar
boyluk verdi
budun
buyruk
buyur kağanım
bütün halkını bu ülkelerin kendine bağladı
büyük bir kurultay toplandı
büyük çadırlar kuruldu
çok mızrak ve ok attım
çok vuruşmalara katıldım
çok yer dolaştım atımın üstünde
çok yollar aştım
danıştı onlara
dirlik
doğruluktan şaşmayın
doğuya gidin
dostları sevindi, düğün bayram etti.
dostlarımı güldürdüm
düşmanları pek yerindi; bütün bu olan bitene
düşmanlarımı ağlattım
düzen
geride bıraktı bütün halkını
görüşlerini sordu
hakan
hakanlık
haklıya hakkını verecek, halkı gözetecek
halk
halkın onayı
halkını kendi halkı yaptı
hazine bağışladı
hüküm sürerdi
kaçıp gitti yurdundan
kağan
kağan olmak
komutan
komutanlarını ve halkını çağırdı
kurallar koydu yüzyıllar boyu değişmeyecek iyi bir düzen kurdu
kurultay
kurultay topladı
mutluluk
oba
onay
öğütleri
sağ yanına oturttu
sol yanına oturttu
son sözü
sözleri o günden beri unutulmadı
töre
töreyi uygulayacak beyler bıraktı aldığı ülkElerin yönetimine
türk yurdu
uluslar
ülkesine bıraktı burayı da
ülkesini birleştirmek
ülkesini paylaştırdı oğulları arasında
yeryüzünün dört köşesinin tek hakanı
yola koyulup yurduna evine döndü yine.
yurt
zamanın başladığı zamandan günümüze ulaşan ünü

7. DOĞA VE DİN

7.1 Mitoloji

ay tanrıçası ay kağan
Ay Tanrıçası Ay Kağan, hamile kaldı, Kanatlı Tanrı Kayra’dan.
belli ki, gök tanr’nın yolladığı, yeni bir armağan, bir kılavuzdu, gök renkli kurt. Gök tanrı kadar yer tantı da cömert davranmıştı Oğuz Kağan’a.
düşümde gösterdiğini gök tanrı gerçeğe dönüştürsün, bütün dünyayı sana bağışlasın, dünyaya hükümdar olasın
gök tanrı (yukarıda)
gülse Gök Tanrı gülüyor, ağlasa Gök Tanrı ağlıyor sanılırdı onunla birlikte. Yüreğini yaktı Gök Tanrı’nın armağanı
kanatlı tanrı kayra
kılavuz
ödedim gök tanrı’ya olan borcumu bu uzun yaşamımda
peri
şeytan
tanrılar
tanrıların verdikleri güzellikler
Türk boyları, tanrılardan kendilerini dirlik içinde yönetecek, uluslarına düzen getirecek, onları birleştirecek bir Hakan istediler.
yer tanrı
yer tanrı (aşağıda)
Yer Tanrı’nın armağan ettiği bu eşsiz güzel.
yukarıda gök tanrı, aşağıda ay tanrı egemendi.