Türkiye ve Akdeniz Havzası

04/12/2023

541

Türkiye ve Akdeniz Havzası Türkiye ve Akdeniz Havzası Türkiye ve Akdeniz Havzası Türkiye ve Akdeniz Havzası

Türklerin Akdeniz havzasından 500 yıl önceden başlayarak uyguladıkları stratejiler Arnavutluk özelinde incelendiğinde karşımıza şöyle bir tablo çıkmaktadır. Türkler Arnavutluğa stratejik ilişkileri olan Venedik ile olan rekabetlerinden ötürü Fatih zamanından başlayarak yerleşmeye başlamışlar ve Adriyatik kıyılarında hakimiyet sağlayarak rekabeti derinleştirmişlerdi. Bunu da ağırlıklı olarak Arnavutluk’un kuzey bölgelerinde, katolik olan bölgelerinde izledikleri stratejiler neticesinde buradaki Katolik beyleri kendi yanlarına çekmişlerdi. Bunlar arasında Mirdita bölgesi özel önem kazanmıştır. Mirditalar, Kosova meydan muharebesinde Sırplarla olan düşmanlıklarından ötürü Osmanlılardan yana ağırlık göstermişlerdir. Mirdita, Arnavutluk’un en birleşik, en özdeş illerinden biridir.

Arnavutluk’tan da kendilerine tımar verilmiş olan (Mazeraki ve Heykel gibi) bazı eski
derebeyi aileleri Trabzon’a nakledildiler. Tımar yolu ile Arnavutların iskan politikalarının uygulaması Fatih ile başlamış ve ilk olarak Mirdita aşiretinin hasmı olan Kastrioti İskender Bey’in aşiretine Trabzon’un Of ilçesi‘ne iskan ettirerek orada tımar vermişti. Bölgede iskân edilen aileler arasında Boşnakoğlu, Arnavudoğlu, Balkanoğlu, Azaklıoğlu, Bağdatlıoğlu, Şamlıoğlu, Şahismailoğlu gibi aile isimleri dikkat çekmektedir. Fatih, iskender beyin bakiyelerine OF’ta tımar verip oraya iskan ettirmiş.Osmanlı’da yapılan ilk modern manada ki nüfus sayımının Of Kazası’nda uygulanması 1834 yılında olmuştur.

Of İlçesi Köy adı (1834) / Aile İsimleri

Zisino: Balkancıoğlu
Gorgoras: Arnavudoğlu

Osmanlılar, Mirdita ve Kastrioti aşireti ile olan çekişmede yine Katolik olan Dukakin beylerini yanlarına çekerek bölgenin insan kaynağını değerlendirmişlerdir. Böylece karşımıza çok enteresan bir tablo çıkmaktadır.

Akdeniz Havzasında Türkler stratejik hamlelerinde Arnavutluk insan malzemesindeki Katoliklerden nasıl yararlandılar.

En baştan itibaren üçüncü padişah olan Ortodoks kökenli sonradan Müslümanlaşan anneden (Holofera-Nilüfer Hatun) doğan birinci Murat ile birlikte Kosova meydan Savaşında Arnavutluk’a doğru açılımı yapan ve bir strateji çizen Türkler, devamında Fatih’in babası ikinci Murat ve Fatih döneminde Karadeniz çizgisindeki genişleme siyasetlerine devam etmişlerdir.

1389 Kosova meydan Savaşında Arnavutluk’ta yerleşik Katolik Mirdita aşireti, Osmanlı ile birlikte kılıç sallamışlar, Sırplara karşı birlikte hareket etmişlerdir. Osmanlılar daha sonra 1437 yılında çıkardıkları fermanla, 2.Murat zamanında, Mirditalılara barış zamanında da silahları ile dolaşma yetkisi vermişlerdi. Anlaşılan odur ki Osmanlılar genişleme siyasetlerinde yereldeki beylerle sürekli dayanışma içerisinde olmuşlardır. Osmanlı’ya karşı gelen Kastrioti aşiretinin lideri Arnavut milliyetçisi İskender Bey’den kalan bakiyeler tımar verilmek suretiyle Of’a gönderilmiştir.

Olan biteni değerlendirdiğimiz zaman gördüğümüz manzara şudur nasıl ki Osmanlı Beyliği Söğüt topraklarında küçücük bir yapıdan bir imparatorluk haline dönüşmüşse aynı şekilde Adriyatik kıyılarına da hakimiyet sağlayarak Venedik ile mücadele etmek ve buradan da Akdeniz’de egemenlik tesis etmek yolunda Kosova meydan Savaşında ittifak yaptıkları Katolik beylerini hiç unutmamışlar ve onları bir insan kaynağı olarak değerlendirmişlerdir.

Ortodoks kökenli bir anneden doğan padişah ve devamında Katoliklerle yapılan işbirlikleri. Bu Roma İmparatorluğu’nun devamı olan evrensel bir düşüncedir. Ve neticede Türkler 200 yıl boyunca 1650li yıllara kadar Akdeniz’de ve Rumeli de büyük bir üstünlük sağlamışlardır. Üstünlüğünü kaybı ile birlikte ise yerel beylerle olan ilişkiler de bozulmuş yerelde de güç kaybedildiği için Balkanlar kaderin garip bir tecellisi olarak, bu sefer yine Balkan Savaşı’nda (ki Arnavutların bağımsızlık ihtirasları ile başlamıştır) elimizden çıkmıştır.

Arnavutlar kendilerini Türk kültürü dünyası içerisinde görmüşler ve bu birlik içerisinde yer alarak ilk sözlük Orhun Yazıtları ile ilgili ilk inceleme, ilk roman ve benzeri kültür eserleri ortaya koymuşlardır. Tanzimat’ın mevcut olan statükoya getirdiği değişiklikler neticesinde imparatorluğun ana unsurları olan Müslümanlar ve gayrimüslimler her iki grupta isyan etmeye başlamışlardı.

Tunus’a yaptığım bir iş seyahatinde tanıştığım iş adamı Tunuslu Arap işadamı köklerinin Arnavut olduğundan Arnavutluk olduğundan söz etmişti bana. Osmanlı İmparatorluğundaki Dukakinzade devlet adamlarının Mısır’da valilik yaptığını biliyoruz.

Buradan çıkartmak istediğimiz netice, Türklerin ana hinterlandının geçmişten gelen bağlantılar neticesinde Akdeniz havzası olduğu ve 21. yüzyıl imkanları ile birlikte Akdeniz havzasındaki birlik hareketleri öncülüğünü Türklerin yapabileceği konusundaki bir fırsattır. Bu bir fırsat penceresi olarak önümüzde durmaktadır. Mirdita bölgesi ile ilgili değerlendirme Ahmet Cevdet paşa tarafından Cevdet Paşa tarihinde yapılmıştı.

Müslüman, Ortodoks, Katolik ve Musevi semavi dinlerindeki insan kaynaklarında ki hepsi de Akdeniz kıyılarında yerleşik olan dinlerde bir sentez ortaya koyarak başarılı olan Türklerin birlikte gerçekleştirdikleri birlik, birliktelik tüm Akdeniz uluslarının bir arada gerçekleştireceği bir Akdeniz Birliği için bir nüve teşkil etmektedir.

Turgut Özakman Türkiye’de en çok baskı yapan bir kitap olan Çılgın Türkler kitabı ile derin bir şekilde arayışında oldukları Türk kimliğinin içine doldurmaya başlayan Türklerin bu arayışlarında Akdeniz’deki uluslarla birlikte gerçekleştirecekleri yakınlıklar, işbirlikleri çok önem kazanmaktadır. Türkiye dünyanın gözbebeği olan bir ülkedir. Şubat 2023 depremler felaketinde 72 ülkeden Türkiye’ye kurtarma ekipleri gelmiş ve yardımlar iletilmiştir. Türkiye yalnız bırakılmamıştır çünkü Türkiye özellikle pandemi sürecinde çok sayıda ülkeye yardımlar göndermişti.

Akdeniz havzası Fenikelilerden, Musevilerden, Yunanlardan, Romalılar, Venedik ve Ceneviz’den başlayarak kıyılarında ki koloni şehirlerin yer aldığı bir iletişim ve etkileşim havzası olmuştur. Havzanın en genç sakinleri olan Türkler ise 1200’lü yıllarda başlayarak ilk kez Alanya’da olmak üzere kıyılarında yer almaya başladıkları bu medeniyet alanlarının daha sonraları özellikle Adalar Denizindeki, Adriyatik Denizindeki, İyon Denizindeki, Doğu Akdeniz, Levant ve Kuzey Afrika kıyılarındaki şehirler ve limanlarda canlı bir iktisadi ve sosyal hayatın ortaya çıkışında amil olmuşlardır.

Böylece kurucu lider Fatih Sultan Mehmet tarafından temelleri atılan ve kurtarıcı ve kurucu lider Mustafa Kemal Atatürk tarafından ilk hedef olarak gösterilen Akdeniz, Türkiye için özlenen ve arzulanan bir birlik hareketinin ana havzası olarak ülkemizi yeni ufuklara taşıyacaktır.

Roma imparatorluğunun ana kıtası olan Türkiye’nin söz konusu tarihsel mirasın en değerli bir hazinesidir.

Akdeniz havzası haritasında gördüğümüz gerçek şudur ki Türkler Akdeniz havzasında bir iç deniz olan Marmara denizinin hinterlandında yaralan Söğüt yaylalarında zor bir coğrafyada beyliklerini kurmuşlar, daha sonra 14.yüzyıl sonlarına doğru Akdeniz’in stratejik Boğazlarından olan Çanakkale boğazı üzerinden Avrupa’ya geçmişlerdi.

Bu geçişten kısa bir süre sonra Kosova Meydan Savaşını kazanarak ilerlemek ve yayılmak için müstahkem bir konum elde etmişlerdir. Daha sonra yollarını direkt olarak devam ettirip, güneylerindeki Arnavutluk’a inerek Akdeniz kıyılarına ulaşmayı hedeflemişlerdir.

Burada kendilerine Katolik Fande aşiretinden bir müttefik bularak bu sefer de Arnavutluk içerisinde müstahkem bir konum elde etmişlerdir. Devamında yine Katolik Dukakin beylerini yanlarına çekerek Adriyatik Denizi üzerinden Akdeniz yollarını kendilerine açmışlardır. Bunlar son derece stratejik aksiyonlardır. Rakipleri olan Venedik‘in arkasından dolanılmıştır, maksat Akdeniz hakimiyetidir. Yeniden bu noktada artık yıllar içerisinde Türkler, İspanya, Fransa, İtalya kıyılarındaki limanlar hariç, Akdeniz havzasındaki tüm limanlarda hakimiyet sağlamışlardır. Akdeniz bir Türk gölü haline gelmiştir.

21.yüzyıl gözünden geleceğe baktığımızda Akdeniz havzasındaki uluslar birbirlerini tanımaktadırlar, tanıma savaş yoluyla da olur barış yoluyla da olur. Bu karşılıklı tanınmışlığın neticesinde gelişebilecek diğer bir olgu ise Akdeniz’de birliğin tesisidir. Burada tüm dinler, diller ve ulusların potası olan Akdeniz havzasının iletişim imkanları ile birleşebilecektir. Neden diyeceksiniz Akdeniz dünyanın en stratejik noktasıdır kanallar, boğazlar, adalar, iletişim yollarının bağlantı noktaları hep Akdeniz’de yer almaktadır.

Türklerin Fatih ile başlayan dönemde dinler konusunda gösterdikleri hoşgörü bu birliğin en büyük bir teminatıdır. Önemli olan bu birliğin yerel düzlemde yerel kaynaklarla havzayı paylaşan ülkeler arasında oluşturulmasıdır.

Mirdita

Mirdita Kazası Arnavutluk’taki Türk hâkimiyeti sırasında en fazla imtiyaz sahibi olan yerdi. Mirdita Kazası‘nın nüfusu, 1900 yılında 12.190 Katolik ve 10 Müslüman’dan oluşmaktaydı. Arnavutluk’un kuzey doğusunda yer alan taşlı bir kazadır. Nüfusun çoğu Hıristiyan Ortodoks ve Katolik’lerden oluşuyor.

Ancak bu bölge çoğunlukla hıristiyan inancına sahip kişilerden oluşmasına rağmen Osmanlı Devletine karşı sadık kalmış ve savaşlar esnasında Osmanlı ordusunun yanında yer almış güvenilir ve sadık insanlardan oluşuyordu. Bu yüzden Osmanlı Devleti Mirdita hristiyanlarından cizyeyi uzun zaman almamıştır. Mirdita Kazası Arnavutluk’taki Türk hâkimiyeti sırasında en fazla imtiyaz sahibi olan yerdi.

Mirdita Kazası, bayraktarlara ve şahıslara ayrılmıştır. Halkın liderleri ve önderleri de bayraktar olan şahıslardı. Belirttiğim gibi Mirdita insanı, savaşlarda Osmanlı Devleti’nin safında yer aldığından dolayı, Türk İslâm bayrağını taşımak onlar için bir onurdu ve bu yüzden de halkın arasında bayraktar (orduda bayrağı tutan kimseler) olarak ayrılarak aynı zamanda bölgenin liderleri ve önderleri oluyorlardı.

Nüfus tam olarak bilinemiyordu fakat tahminlere göre Mirdita’nın nüfusu 15.000 kişiydi. Bu kaza, günümüzde Lezha kazasına bağlıdır. Mirdita Kazası, birkaç kabile hariç diğerleri Hıristiyanlık inancını değiştirmeyen Arnavut bölgelerinden biridir. Günümüzde bu bölgede herhangi bir İslâmî faaliyet bulunmamaktadır.

Ancak Arnavutluk Cumhuriyeti’ni ile Kosova Cumhuriyeti’ni birbirine bağlayan yol çalışmaları esnasında bu otoyol çalışmalarını sürdürmüş olan Türk firmalarında çalışan Türk ve Arnavut müslümanlar, yol çalışmaları boyunca barındıkları yerde namazlarını ve Cuma namazlarını eda edecekleri bir mescid yapmışlardı. Yalnız otobanın tamamlanması ve burada çalışanların gitmesi ile mescid de kapanmıştır. Bundan da anlaşılan odur ki bu mescid geçici olarak açılmış olan bir yerdir. Bu bölgede Hıristiyan inancına sahip olanlar bölgedeki insanların çoğunu oluşturuyor. Dipnot 290.291.292.293.294 Kaynak

Arnavutluk topraklarının en birleşik, en özdeş vilayetlerinden biri olan Mirdita, statüsü, gelenek ve görenekleri, giyim kuşam ve halk hukuku bakımından çok tanımlanmış, özel bir taşra uyumuyla, sakinlerinin gurur duyduğu bir isim olmaya başladı. Ortaçağ Dukagjini‘nin çekirdeği olmasına rağmen, farklı isimlerle Orta Çağ kadar erken bir tarihte ortaya çıktı. En geniş anlamıyla Mirdita olarak adlandırılan yerde, Orta Çağ’da eski bir yerel Arberi nüfusu vardı, tarım, üzüm bağları, ağaçlar, değirmenler, yerleşik bir nüfusu açıklar ve bu, kökleri Orta Çağ’ın başlarında ve gövdesi Orta Çağ’da olan çok sayıda kilise ve manastır tarafından kanıtlanmıştır. Bugün bile farklı nedenlerle gerçekleşen göç hareketleri, Mirdita halkının nerede olurlarsa olsunlar eyaletlerinin hatırasını koruduklarının ve kendilerini bilinçli olarak sunduklarının göstergesidir: “Ben Mirdita!”.

Osmanlı nasıl Söğüt’ten Rumeli’ye sıçradı ise Mirdita’dan da devşirerek İstanbul surlarına (Balaban), Venedik’e (Kripto Kardinal) ve İran’a (Yahya) zıplamış.

-Tarihi Cemaatler

1570 Büyük Mirdita İttifakı, 1595 Nderfane Cemaati, 1602 Dukagjin Cemaati, Trans-Balkanik Cemaatler 1614, Kahsnjeti Cemaati 1904, Kalivara Cemaati 1911, Fani Cemaati, Blinishti Cemaati 1944 ve esas olarak Shpali Cemaati (1862, 1876, 1880, 1912).

İsa’nın Havarîlerinden en önde gelenlerinden biri olan Aziz Petrus bu bölgelerdeki insanları hıristiyanlığa çağırarak Dalmaçya’ya geçmiştir. Hatta Aziz daha sonraki zamanlarda hep önemsenmiş bir yer haline gelmiştir. Daha geniş bilgi için

Aziz Pavlus seyahat rotası

Pavlus’un İllirikum bölgesinden geçerek Roma’ya seyahat ettiği söyleniyor. Bununla ilgili bazı bilgilere göre, İsa’nın 72 havarilerinden olan Caesarius adlı birinin Dyrrachium’a geldiği de söyleniyor.

The map of tribes in Albania
Fani tribe
Oroshi üstü Fani (mor) tribe

Fani Fandi Sırpçadan tercüme

Albanian Tribes
ANTHROPONYMY IN MIRDITA. HISTORY OF ANTHROPONYMY IN MIRDITA

	ARNAVUT SADRAZAMLAR
	Adları	Milliyetleri	Sadaret Süreleri	Yillar	Ölümleri
1	Ahmed İzzet Paşa	Arnavut	25gün	1918	ecel
2	Alemdar Mustafa Paşa	Arnavut	3ay18gün	1808	belki şehit
3	Amcazade Hüseyin Paşa	Arnavut	4sene11ay16gün	1697-1702	ecel
4	Arabacı Ali Paşa	Arnavut	6ay29gün	1691-1692	idam
5	Ayas Mehmed Paşa	Arnavut	3 sene4ay	1536-1539	ecel
6	Damad Ferid Paşa	Arnavut (5 defa)	1sene1ay8gün	1919	ecel
7	Davud Paşa	Arnavut	15 sene	1482-1497	ecel
8	Dukakinzade Ahmet Paşa	Arnavut	2 ay 17 gün	1514-1515	idam
9	Ferhad Paşa	Arnavut (2 defa)	1sene22gün	1591-1592	idam
10	Gedik Ahmet Paşa	Arnavut-Rum	3 sene	1474-1477	idam
11	Giridli Mustafa Naili Paşa	Arnavut (3 defa)	1sene3ay2gün	1853	ecel
12	Hacı Halil Paşa	Arnavut	1sene5gün	1716-1717	ecel
13	Kara Ahmed Paşa	Arnavut	1 sene 11 ay 23 gün	1553-1555	idam
14	Kemankeş Kara Mustafa Paşa	Arnavut	5sene1ay8gün	1638-1644	idam
15	Koca Sinan Paşa	Arnavut (5 defa)	7 sene 3 1y 15 gün	1580-1582	ecel
16	Köprülü Mehmed Paşa	Arnavut	5sene1ay15gün	1656-1661	ecel
17	Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa	Arnavut	15sene4gün	1661-1676	ecel
18	Köprülüzade Fazıl Mustafa Paşa	Arnavut	1sene9ay25gün	1689-1691	şehit
19	Köprülüzade Numan Paşa	Arnavut	2ay2gün	1710	ecel
20	Lütfi Paşa	Arnavut	1sene9ay15 gün	1539-1541	ecel
21	Mehmed Ferid Paşa	Arnavut	5sene6ay8gün	1903-1908	ecel
22	Memiş Paşa	Arnavut	1ay9gün	1808-1809	ecel
23	Mere Hüseyin Paşa	Arnavut (2 defa)	7ay18gün	1622	idam
24	Nasuh Paşa	Arnavut	3sene1ay26gün	1611-1614	idam
25	Ohrili Hüseyin Paşa	Arnavut	6ay9gün	1621	yeniçeriler öldürdü
26	Said Halim Paşa	Arnavut	3sene7ay21gün	1913-1917	suikastle öldürüldü
27	Semin Mehmed Paşa	Arnavut	1sene10ay17gün	1644-1645	ecel
28	Tabanıyassı Mehmed Paşa	Arnavut	4sene8ay15gün	1632-1637	idam
29	Tarhuncu Ahmed Paşa	Arnavut	9ay	1652-1653	idam
30	Yemişçi Hasan Paşa	Arnavut	2sene2ay13gün	1601-1603	idam
31	Zurnazan Mustafa Paşa	Arnavut	4saat	1656	idam