Türklerin yazdığı İslamiyet dışındaki dini metinler

22/02/2024

396

******************************

Tengrici. Zerdüştlük. Manici. Nasturilik. Bahailik. Hristiyan Türkler. Karamanlılar. Budizm

******************************

Türklerin Tengrici dini metinleri

Türklerin Tengrici dini metinleri, Göktürk, Uygur ve diğer Türk devletleri tarafından yazılmış ve Tengrici inancını anlatan metinlerdir. Bu metinler genellikle anıtlar, mezar taşları ve el yazmaları üzerine yazılmıştır.

Tengrici dini metinleri, Türklerin inançlarını, ritüellerini ve mitolojisini anlatan önemli bir kaynak. Bu metinler, Tengri‘ye ve diğer tanrılara yapılan duaları, kurban törenlerini, kutsal sayılan hayvanları ve bitkileri, ölümden sonraki yaşam hakkındaki inançları ve diğer birçok konuyu anlatır.

Türklerin Tengrici dini metinlerinden bazı önemli örnekler:

Orhun Yazıtları: Göktürk Kağanlığı tarafından 8. yüzyılda yazılmış anıtlar. Tengri‘ye ve diğer tanrılara yapılan duaları, kurban törenlerini ve Göktürklerin tarihini anlatır.
Uygur metinleri: Uygur Kağanlığı tarafından 8. ve 9. yüzyıllarda yazılmış el yazmaları. Tengrici inancın yanı sıra Budizm ve Maniheizm gibi diğer dinleri de anlatan metinler içerir.
Yakut metinleri: Sibirya’da yaşayan Yakut Türkleri tarafından 17. yüzyıldan itibaren yazılmış el yazmaları. Tengrici inancın yanı sıra şamanizm ve diğer inançları da anlatan metinler içerir.

Türklerin Tengrici dini metinlerinin bazı önemli özellikleri:

Genellikle şiirsel bir dille yazılmıştır.
Tengri‘ye ve diğer tanrılara saygıyı ve bağlılığı vurgular.
Doğaya ve çevreye saygıyı teşvik eder.
Atalara saygı ve aile bağlarını önemser.
Kahramanlık ve yiğitlik gibi erdemleri yüceltir.

Türklerin Tengrici dini metinleri, Türklerin tarihi ve kültürü hakkında önemli bilgiler sunar. Bu metinler, Türklerin inançlarını, ritüellerini ve mitolojisini anlamak için önemli bir kaynaktır.

Tengrici dini metinleri hakkında daha fazla bilgi için:

Türk Dil Kurumu – Tengricilik
Vikipedi – Tengricilik: https://tr.wikipedia.org/wiki/Tengricilik
Türk Tarih Kurumu – Türk Dini Metinleri

Türklerin Zerdüştlük dinindeki dini metinleri

Türklerin Zerdüştlük dinindeki dini metinleri, Avesta’nın Pehlevi dilinde yazılmış yorumları ve Zerdüştlük ile ilgili Türkçe eserlerden oluşur.

Avesta’nın Pehlevi Yorumları:

Bundahişn: Yaratılış ve kozmoloji hakkında bilgi veren bir metindir.
Dinkart: Zerdüşt felsefesi, teolojisi ve ahlakı hakkında bilgi veren bir metindir.
Arda Viraf’ın Görümleri: Cennete ve cehenneme dair bir metindir.

Zerdüştlük ile ilgili Türkçe Eserler:

Zerdüşt ve Zerdüştlük: Dini tarihçi Prof. Dr. Ahmet Ateş’in Zerdüştlük dinine dair genel bir bakış sunan bir eseridir.
Zerdüşt’ün Gataları: Zerdüşt’ün sözlerini içeren Gathalar’ın Türkçe çevirisi ve yorumudur.
Avesta’dan Seçmeler: Avesta’nın farklı bölümlerinden seçilmiş metinlerin Türkçe çevirisidir.

Bunlara ek olarak:

Orhun Yazıtları: Göktürklerin kullandığı Orhun alfabesiyle yazılmış ve Zerdüştlük ile ilgili bazı ifadeler içeren metinlerdir.
Uygur metinleri: Uygurlar tarafından yazılmış ve Zerdüştlük ile ilgili bazı bilgiler içeren metinlerdir.

Türklerin Zerdüştlük dinindeki dini metinleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için aşağıdaki kaynaklara başvurabilirsiniz:

Prof. Dr. Ahmet Ateş
Zerdüştlük Derneği
Avesta: https://avesta.org/

Türklerin Zerdüştlük dinindeki dini metinleri, bu kadim dinin inançları, ritüelleri ve felsefesi hakkında bilgi edinmek için önemli bir kaynaktır. Bu metinler, Türklerin tarih boyunca farklı din ve kültürlerle etkileşimde olduğunu da göstermektedir.

Türklerin Zerdüştlük dininde yazdıkları dini metinler, Orta Asya’daki Zerdüştlük geleneğinin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Bu metinler, Avesta dilinde ve Pehlevi dilinde yazılmış Zerdüşt metinlerin yanı sıra, Türkçe’ye çevrilmiş veya Türkçe özgün olarak yazılmış metinleri de içerir.

Bazı önemli örnekler şunlardır:

Avesta çevirileri: Avesta, Zerdüştlüğün kutsal metnidir ve Pehlevi dilinde yazılmıştır. 10. yüzyıldan kalma bir Uygur metni, Avesta’nın bazı bölümlerini Türkçe’ye çevirmektedir.
Zerdüşt metinlerinin yorumları: Pehlevi dilinde yazılmış Zerdüşt metinlerinin Türkçe yorumları da mevcuttur.
Türkçe Zerdüşt dua ve ilahileri: Zerdüşt inancında dua ve ilahilere önemli bir yer verilir. Türkçe’de de birçok Zerdüşt dua ve ilahisi bulunmaktadır.
Zerdüştlük tarihi ve felsefesi üzerine Türkçe eserler: Zerdüştlük tarihi ve felsefesi üzerine Türkçe yazılmış birçok eser de mevcuttur.

Bu metinlerin önemi:

Türklerin Zerdüştlük geleneğini ve inançlarını anlamamıza yardımcı olur.
Orta Asya’daki Zerdüştlük geleneğinin tarihsel gelişimine ışık tutar.
Türkçenin tarihsel gelişimine katkıda bulunur.
Zerdüştlük dininin inançları ve uygulamaları hakkında bilgi verir.

Bazı araştırma kaynakları:

Mary Boyce, “A History of Zoroastrianism”
Philippe Gignoux, “Zoroastrianism: A Very Short Introduction”
Richard Foltz, “Religions of Iran: From Prehistory to the Present”
J. P. Asmussen, “Türkische Volksmärchen aus Anatolien”

Not: Bu sadece bir başlangıç noktasıdır. Türklerin Zerdüştlük dininde yazdıkları dini metinler geniş bir yelpazeyi kapsar ve daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Ayrıca:

Zerdüştlük hakkında daha fazla bilgi edinmek için:
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Zerd%C3%BC%C5%9Ft
- https://www.britannica.com/topic/Zoroastrianism
Türkçe Zerdüştlük metinleri bulmak için:
- https://www.academia.edu/
- https://www.jstor.org/

Türklerin Manici dini metinleri

Uygur Türkleri tarafından 8. ve 9. yüzyıllarda yazılmış Mani dini metinleri. Bu metinler genellikle Mani’nin öğretilerini, Maniheist ritüelleri ve mitolojiyi anlatan el yazmalarıdır.

Mani dini metinleri, Uygurların tarihi ve kültürü hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bu metinler, Uygurların inançlarını, ritüellerini ve mitolojisini anlamak için önemli bir kaynak.

Türklerin Mani dini metinlerinden bazı önemli örnekler:

Suratkavuş Maniheist Metinleri: 1909’da Turfan’da bulunan Uygurca yazılmış Maniheist metin koleksiyonu. Mani’nin hayatını ve öğretilerini, Maniheist ritüelleri ve mitolojiyi anlatan metinler içerir.
Uyghur Mani Hymnary: 1913’te Turfan’da bulunan Uygurca yazılmış Maniheist ilahiler koleksiyonu. Maniheist tanrılara ve azizlere övgü ilahileri içerir.
Bezeklik Mani Tapınağı Metinleri: 1920’lerde Bezeklik’te bulunan Uygurca yazılmış Maniheist metin koleksiyonu. Mani’nin öğretilerini, Maniheist ritüelleri ve mitolojiyi anlatan metinler içerir.

Türklerin Mani dini metinlerinin bazı önemli özellikleri:

Genellikle Uygur alfabesi ile yazılmıştır.
Mani’nin öğretilerine ve Maniheist ritüellere sık sık atıfta bulunur.
Mani mitolojisinden figürler ve hikayeler içerir.
Uygur sanatı ve mimarisinden etkilenmiştir.

Türklerin Mani dini metinleri, Türklerin tarihi ve kültürü hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bu metinler, Uygurların inançlarını, ritüellerini ve mitolojisini anlamak için önemli bir kaynak.

Türklerin Mani dini metinleri hakkında daha fazla bilgi için:

Türk Dil Kurumu – Maniheizm
Vikipedi – Maniheizm: https://tr.wikipedia.org/wiki/Maniheizm
Türk Tarih Kurumu – Türk Dini Metinleri

Türklerin Nasturilik Dininde Yazdıkları Dini Metinler

Türklerin Nasturilik dininde yazdıkları dini metinler, Orta Asya’daki Hristiyanlığın erken tarihi ve Türkçenin gelişimi açısından önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Bu metinler, 8. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar uzanan bir dönemi kapsar ve Uygur ve Kıpçak Türkçesi gibi farklı lehçelerde yazılmıştır.

Bazı önemli örnekler şunlardır:

Uygur metinleri:
- “Mukaddes Kitap Tercümesi”: 9. yüzyıldan kalma bu metin, Eski Ahit’in büyük bir kısmını ve Yeni Ahit’in bazı bölümlerini Uygur Türkçesine çevirmektedir.
- “Uygurica Maniheica”: Bu metinler, Maniheizm ve Nasturilik dinlerinin teolojisini ve ritüellerini anlatan Uygurca metinlerdir.
Kıpçak metinleri:
- “Codex Cumanicus”: 13. yüzyıldan kalma bu metin, Kıpçak Türkçesi ve Latince dillerinde yazılmış bir sözlük ve gramer kitabıdır.
- “Kıpçak İncil Çevirisi”: 14. yüzyıldan kalma bu metin, Yeni Ahit’in bazı bölümlerini Kıpçak Türkçesine çevirmektedir.

Bu metinlerin önemi:

Türkçenin tarihsel gelişimine ışık tutmaktadır.
Orta Asya’daki Hristiyanlığın erken tarihi hakkında bilgi vermektedir.
Farklı Hristiyan mezheplerinin inançları ve uygulamaları hakkında bilgi vermektedir.
Türk edebiyatına ve kültürüne katkıda bulunmaktadır.

Bazı araştırma kaynakları:

Robert Dankoff, “Turkish Christian Texts in Uighur Script”
LANGUAGE AND CULTURE STUDIES: OLD TURKIC CHRISTIAN TEXTS
Geoffrey Haig, “The Turkish Language in the Middle East”
Victoria Arakelova, “The Armenian Script in the Ottoman Empire”
Metin Heper, “The Ottoman Empire and Early Modern Europe”

Not: Bu sadece bir başlangıç noktasıdır. Türklerin Nasturilik dininde yazdıkları dini metinler geniş bir yelpazeyi kapsar ve daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Bahailik ile ilgili Türklerin yazdıkları dini metinler

Bahailik ile ilgili Türklerin yazdığı birçok dini metin var. Bunlardan bazıları şunlardır:

“Bahailik: Bir İnanç ve Bir Yaşam Biçimi” – Ali Nuri Türker tarafından yazılan bu kitap, Bahailiğin temel inançlarını ve ilkelerini Türkçe olarak anlatan kapsamlı bir eserdir.
Bahailik ve İslam” – Saffet Arıkan tarafından yazılan bu kitap, Bahailik ile İslam arasındaki ilişkiyi inceleyen bir eserdir.
“Bahailik ve Bilim” – Bahaeddin Ögel tarafından yazılan bu kitap, Bahailiğin bilime bakış açısını anlatan bir eserdir.
“Bahailik ve Eğitim” – Gülten Ayman tarafından yazılan bu kitap, Bahailiğin eğitime bakış açısını anlatan bir eserdir.
Bahailik ve Dünya Barışı” – Ferruh Pars tarafından yazılan bu kitap, Bahailiğin dünya barışına nasıl katkıda bulunabileceğini anlatan bir eserdir.

Bunlara ek olarak, Bahailik ile ilgili Türkçe makaleler, şiirler ve hikayeler de yazılmıştır. Bu eserler, Bahailiğin Türkiye’deki tarihi ve gelişimi hakkında bilgi vermektedir.

Bahailik ile ilgili Türkçe dini metinleri çevrimiçi olarak veya Bahailiğin kitapçılarından bulabilirsiniz.

Hristiyan Türklerin Yazdıkları Dini Metinler

Hristiyan Türklerin yazdıkları dini metinler, Türkçenin tarihsel gelişimine ve Hristiyan teolojisine önemli katkılarda bulunmuştur. Bu metinler, farklı dönemlere ve coğrafi bölgelere ait olup, çeşitli Hristiyan mezheplerini temsil etmektedir.

Bazı önemli örnekler şunlardır:

Eski Türkçe Dönemi (13. yüzyıl öncesi):

Uygur metinleri: 8. yüzyıldan kalma Uygur metinleri, Maniheizm ve Nesturilik gibi Hristiyan mezheplerinin teolojisini anlatan ilk Türkçe metinlerdir.
Kıpçak metinleri: 11. ve 12. yüzyıllardan kalma Kıpçak metinleri, Kıpçak Türkleri arasında yayılan Hristiyanlığın izlerini taşımaktadır.

Orta Türkçe Dönemi (13.-15. yüzyıllar):

Süryani metinleri: 13. ve 14. yüzyıllardan kalma Süryani metinleri, Süryani Ortodoks Kilisesi’nin Türkçe litürjisini ve teolojisini içerir.
Ermeni metinleri: 14. ve 15. yüzyıllardan kalma Ermeni metinleri, Anadolu’daki Ermeni Hristiyanların dini metinlerini ve ilahilerini içerir.

Yeni Türkçe Dönemi (16. yüzyıl ve sonrası):

Protestan metinleri: 16. yüzyılda Protestanlığın Osmanlı İmparatorluğu’na girmesiyle, Türkçe İncil çevirileri ve Protestan teolojisine dair eserler ortaya çıkmıştır.
Katolik metinleri: 17. yüzyıldan itibaren Katolik misyonerler tarafından Türkçe dini metinler ve ilahiler yazılmıştır.

Bu metinlerin önemi:

Türkçenin tarihsel gelişimine ışık tutmaktadır.
Hristiyan teolojisinin Türkçede nasıl ifade edildiğini göstermektedir.
Farklı Hristiyan mezheplerinin inançları ve uygulamaları hakkında bilgi vermektedir.
Türk edebiyatına ve kültürüne katkıda bulunmaktadır.

Türkçede Hristiyanlık metinleri çeşitli çevirilerde mevcuttur. En yaygın kullanılan çevirilerden bazıları şunlardır:

Kitâb-ı Mukaddes: 1827 yılında basılan ilk Türkçe İncil’dir. Eski Ahit’in tamamı ve Yeni Ahit’in büyük bir kısmı bu çeviride yer alır.
Tevrat-ı Mukaddes: 1876 yılında basılan Eski Ahit’in tam çevirisidir.
Yeni Ahit: 1927 yılında basılan Yeni Ahit’in tam çevirisidir.
İncil: 2002 yılında basılan ve hem Eski Ahit’i hem de Yeni Ahit’i içeren tam çeviridir.

Ayrıca, Süryani ve Ermeni dillerinde yazılmış Hristiyanlık metinlerinin de Türkçe çevirileri mevcuttur.

Hristiyanlık metinleri, Hristiyan inancının temelini oluşturur. Bu metinler, Tanrı’nın insanlarla olan ilişkisini, İsa Mesih’in yaşam öyküsünü ve Hristiyanların uyması gereken ilkeleri anlatır.

Bazı araştırma kaynakları:

Robert Dankoff, “Turkish Christian Texts in Uighur Script”
Geoffrey Haig, “The Turkish Language in the Middle East”
Victoria Arakelova, “The Armenian Script in the Ottoman Empire”
Metin Heper, “The Ottoman Empire and Early Modern Europe”
Christian Turks

Karamanlıların Yazdığı Hristiyan Dini Metinler

Karamanlılar, 13. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar Anadolu’da yaşayan ve Türkçe konuşan bir Hristiyan topluluğuydu. Kendi dillerinde yazdıkları birçok dini metin günümüze kadar ulaşmıştır. Bu metinler, Karamanlıların inançlarını, geleneklerini ve kültürlerini anlamak için önemli bir kaynak oluşturmaktadır.

Karamanlıların yazdığı Hristiyan dini metinlerin bazı örnekleri şunlardır:

İncil: Karamanlıca İncil’in en eski kopyası 14. yüzyıldan kalmadır. Bu kopyalar, Eski Ahit’in tamamını ve Yeni Ahit’in bir kısmını içerir.
İlahi ve Dualar: Karamanlılar, ibadetlerinde kullandıkları birçok ilahi ve dua yazmışlardır. Bu metinler, Karamanlıların dini duygularını ve inançlarını yansıtır.
Azize Hayatları: Karamanlılar, Hristiyan azizlerin hayatlarını anlatan birçok metin yazmışlardır. Bu metinler, Karamanlıların dini ve ahlaki değerlerini yansıtır.
Vaazlar: Karamanlı din adamları, cemaatlerine yönelik birçok vaaz yazmışlardır. Bu metinler, Karamanlıların dini inançlarını ve ahlaki değerlerini öğretmek için kullanılmıştır.

Rum Harfleriyle Yazılı Bir Türk Mezar Taşı (Karamanlıca):

“Bu mezarda sakin Niğde karyesinden İlosonlu* meyhaneci Savva zevcesi (h. ya da 5.) Violeem yatıyor. Allah rahmet eylesin. 21 temmuz 1897”

Latin alfabesi ile: POU MEZARTA SAKIN NIGDE KARGESINTEN ILOSONLOU MEHANETZI SAVVA ZEVTZESI H. VIOLEEM GIATIOR. ALLAH RAHMET EILESIN 1897 IOULION 21.

İstanbul’da bir Karamanlı mezarı. Karamanlılar, Orta Anadolu’dan Türkçe konuşan Ortodoks bir nüfustu. Mezar Türkçedir ancak Rum harfleriyle yazılmıştır.

Karamanlıların yazdığı Hristiyan dini metinlerin önemi:

Bu metinler, Karamanlıların inançlarını, geleneklerini ve kültürlerini anlamak için önemli bir kaynak oluşturmaktadır.
Bu metinler, Türkçe’nin tarihsel gelişimi açısından da önemlidir.
Bu metinler, Hristiyanlığın Anadolu’daki tarihi açısından da önemlidir.

Karamanlıların yazdığı Hristiyan dini metinleri inceleyebileceğiniz bazı kaynaklar:

İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi
Süleymaniye Kütüphanesi
Vatikan Kütüphanesi

Karamanlıca metinleri okumak için:

Karamanlıca alfabesini öğrenmeniz gerekir.
Karamanlıca dilbilgisi ve sözlüklerine ihtiyacınız olacaktır.

Karamanlıca metinler hakkında daha fazla bilgi edinmek için:

Prof. Dr. Ahmet Elibol
Prof. Dr. Geoffrey Haig
Dr. Özgür Koca

Karamanlıca Metinlere Örnekler

İncil: Matta 6:9-13

Babamız, ki göklerdedir,
Adın mukaddes olsun,
Malkûtun gelsin,
İsteğin gökte olduğu gibi yerde de olsun.
Gündelik ekmeğimizi bugün bize ver,
Ve bizleri borçlularımıza bağışladığımız gibi,
Sen de bizim borçlarımızı bağışla.
Ve bizi imtihana sokma,
Ve bizi şerden kurtar.
Çünkü malkût, kudret ve izzet ebediyen Senindir.
Amin.

Dua:

Ey yüce Tanrı,
Sana şükrediyoruz ki bizi yarattın ve bize hayat verdin.
Sana şükrediyoruz ki bize İsa Mesih'i gönderdin ve bizi günahlarımızdan kurtardın.
Senden rica ediyoruz ki bizi her zaman koru ve bize yol göster.
Bizi günahlardan ve kötülüklerden uzak tut.
Bize inancımızı ve sevgimizi korumanın gücünü ver.
Amin.

Not

Karamanlıca metinler, Türkçe’nin tarihsel gelişimi açısından da önemlidir. Bu metinler, Türkçenin farklı lehçelerini ve dillerle olan etkileşimini anlamak için önemli bir kaynak oluşturmaktadır.

Ek Bilgiler

Karamanlıca
Karamanlıca metinler
The Karamanlides; Orthodox Turks

Türklerin Dini Metinleri ve Budizm

Türkler, tarih boyunca birçok farklı dine mensup olmuştur. Bu dinlerden biri de Budizm’dir. Budizm’in Türkler arasında yayılması MÖ 2. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Hunlar, Göktürkler ve Uygurlar gibi Türk devletleri Budizm’i benimsemiş ve bu dine önemli katkılar yapmışlardır.

Türklerin Budizm’e katkılarından biri de dini metinlerin tercümesidir. Sanskritçe ve Tibetçe’den Uygurcaya birçok Budist metin tercüme edilmiştir. Bu tercümeler sayesinde Budizm’in öğretileri Türkler arasında daha geniş bir kitleye ulaşmıştır.

Türklerin Budizm’e katkılarından bir diğeri de tapınak ve manastırların inşasıdır. Orta Asya’da birçok Budist tapınağı ve manastırı bulunmaktadır. Bu tapınak ve manastırlar, Budist sanatının ve mimarisinin gelişmesine katkıda bulunmuştur.

Burkancılık

Türklerin Budizm’e katkılarının bazı örnekleri şunlardır:

Tercümeler:
- Uygurca Altın Işık Sutra (Suvarnaprabhasa Sutra)
- Uygurca Vimalakirti Sutra
- Uygurca Maitreya Sutra
Tapınak ve Manastırlar:
- Bezeklik Bin Buda Tapınağı (Turfan, Çin)
- Subashi Tapınağı (Karashahr, Çin)
- Kızıl Yar Tapınağı (Turfan, Çin)

Budizm, Türklerin tarihi ve kültürü üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur. Bu etki, Türklerin dini metinlerinde, sanatında ve mimarisinde görülebilir.

Türklerin dini metinlerinde Budizm’in etkisi birçok farklı şekilde görülebilir. Bu etkilerden bazıları şunlardır:

Terminoloji: Türkçede Budizm’den Türkçeye geçmiş birçok kelime bulunmaktadır. Örneğin, “Budha“, “dharma“, “karma“, “nirvana” gibi kelimeler Budizm’den Türkçeye geçmiştir.
Mitoloji: Türk mitolojisinde Budizm’den gelen birçok motif bulunmaktadır. Örneğin, göktaşı, yedi kat yeraltı dünyası gibi motifler Budizm’den Türk mitolojisine geçmiştir.
Felsefe: Türk felsefesinde Budizm’den gelen birçok fikir bulunmaktadır. Örneğin, samsara (doğum-ölüm döngüsü), anatta (benliksizlik), sunyata (boşluk) gibi fikirler Budizm’den Türk felsefesine geçmiştir.

Budizm’in etkisi Türklerin dini metinlerinde açıkça görülebilir. Bu etki, Türklerin tarihi ve kültürü ile Budizm arasındaki yakın ilişkiyi göstermektedir.