Yazıtlarımızda Temel Zihinsel Fiiller

07/01/2025

14

Bilgi edinme yolları dört adettir: Dinlemek, Konuşmak, Okumak, Yazmak. Türkçe ilk yazılı kitabın adı Kutadgu Bilig’tir. Kutlandıran bilgi anlamına gelmektedir. Kutlu olsun!

Bilgi sistematiği içerisinde dinlemek, konuşmak, işitmek, okumak, yazmak, sormak yedilisi en önemli bilgi kaynaklarımızdır.

Düşünme eylemi konusunda dinlemek ve ardından konuşmak kritik önemlidir. Dinleme ile ayrıca okuma ile zihinde biriken düşünceler, ardından konuşarak ortaya çıkmaktadır. https://www.booksonturkey.com/bilgi-dusunce-dinleme-konusma-yazma/

Kişi dinleye dinleye demlenir olgunlaşır. Ham iken dinleyerek pişen kişi artık okuyan olur. Okutanlar ise göklerdir, göklerdeki öz, okuyan kişide söze, kelama dönüşür, kalemde kayda geçer.

Başkalarının konuşmalarını dinlemek zihni zenginleştirmektir. Başkaları bir katkıdır, değerdir, değerlendirmek fayda sağlayacaktır. Konuşmalarımızdaki akıcılık ve zenginlik iyi bir dinleyici olduğumuz müddetçe artacaktır.

Bil ama önce dinlemeyi bil: “Yazının kaleme gelmeyen sesi kısılır…” Söz dinlemeye kabiliyetli kimse bulunmazsa, o söz geldiği yere gider. Sözü dinleyen başkalarının sözünü de dinlemeye kabiliyetli olduğunu söylerse o, söz söylemekten de, dinlemekten de acizdir. Konuşmak can yakmak, dinlemek can beslemektir yazının kaleme gelmeyen sesi kısılır, harfler silinir. (Şemsi Tebrizi)

Yazı sistematiği içerisinde önemli olan kavramlar süreç olarak bu bir süreç tabii ki öncelikle dinlemek işitmek düşünmek ardından konuşmak ve yazmak fiilleri eylemleri ile şekillenmektedir. Birlik ve bitik yazıtlarda erken dönemde yer alan terimlerdir. Düşünme eylemi konusunda dinlemek ve ardından konuşmak kritik önemlidir.

Dinleme ile ayrıca okuma ile zihinde biriken düşünceler ardından konuşarak ortaya çıkmaktadır. Filozoflar konuşma konusuna kitaplarında yer varmışlardır. Aristoteles, Farabi ardından Gazali ve yine Cumhuriyet dönemi filozoflarımız bu konuya önem atfetmiştir.

Düşünme, Konuşma, Söz ve Yazma Üzerine, Gazali

Levent Ağaoğlu – 28/03/20240

İnsanın en büyük gücü düşünce gücü olup bu konuyu enine boyuna inceleyen filozof Gazali’nin “düşünme, söz ve konuşma” başlıklı kitabından önemli gördüğümüz pasajları seçerek…

Türk zihninde söz yazıdan değerlidir. İlk yazılı belgemiz olan Tonyukuk yazıtında sürekli söz tabiri kullanılmaktadır, yazıda dile getirilen sözlerdir, konuşmaların aktarılmasıdır bu taşa yazılmış ilk yazılı belgemizde. Kağıda yazılı ilk yazılı belgemiz olan Kutadgu Bilig’de ise yine işitmek, dinlemek ve söz tabiri çok yoğun olarak kullanılmaktadır. Bitik yani yazının kullanımı ise daha kısıtlı sayılardadır. Görüldüğü üzere her iki ilk yazılı belgemizde de asıl olan konuşmalardır.

Erken zamanlarda bilginin oluşması anlamında en önemli etkinlik dinlemek, işitmek yani sözdür. Çünkü ortada yazılı bir belge yoktur kitap yoktur. Dinlemenin etkinliği hiçbir zaman öneminden kaybetmemiştir, siz dinlerken zihniniz hareketlenmektedir, bağlantıları kurmakta, bu durumda, düş ve düşünce ortaya çıkmaktadır.

Akıcılığı sağlayan zihin ve dildir, her ikisi de akışkandır. Yazma eyleminin de yine dil ile konuşarak ilişkilendirilmesi o akıcılığın kesintiye uğramaması anlamında etkileyici bir tekniktir.

YAZITLARIMIZ

İŞİTMEK:

eşid- 1. işitmek 2. arz, talep vb. dikkate almak 3. (genellikle kü ve sab sözleriyle) haber almak 4. (kulkak sözüyle) aldırış etmek, önemsemek 490,515

DİNLEMEK:

tırjla- dinlemek, dinleyerek idrak etmek 517

SÖYLEMEK:

ti- / te-1. demek, söylemek 2. düşünmek 3. ad vermek, adlandırmak 476, 517, 528

KONUŞMAK: …..

YAZMAK:

biti- yazı yazmak 532
bitig abide, yazıt; yazı 342
bitig bel Gomo Altay’da bir dağ geçidi (?) 229
bitig taş itgüçi yontucu, heykeltraş 381
bitit- yazı yazdırmak 533

DÜŞÜNMEK:

ö- düşünmek 476
sakın- 1. endişelenmek, kaygılanmak 2.düşünmek 471,474
ti- / te-1. demek, söylemek 2. düşünmek 3. ad vermek, adlandırmak 476, 517, 528

BİLMEK:

bil- 1. bilmek, bilgi sahibi olmak 2. öğrenmek, bilgi edinmek 3. tanımak, bilip ayırmak, seçmek, idrak etmek 475

DEMEK:

ay- 1. demek, söylemek, açıklamak 2.talimat vermek, buyurmak 3. yol göstermek, öğütlemek, danışmanlık yapmak 4. (kıyın sözüyle) ceza tebliğ etmek 5. (terjri ve yer sözleriyle) egemen olmak, hükmetmek 6. (bodun sözüyle) egemenlik altına almak 489, 515, 529, 536, 550
ayt- 1. söylemek, demek 2. ad vermek 515, 528
ti- / te-1. demek, söylemek 2. düşünmek 3. ad vermek, adlandırmak 476, 517, 528

Kaynak: https://www.kitapyurdu.com/kitap/eski-turk-yazitlari-soz-varligi-incelemesi/401130.html?srsltid=AfmBOormDqe2u2EEMzXX6c5gu2K3KciIx8Lco7DKqV8ZnOFvniF1EMpO